លោកវិទូ | ថ្ងៃចន្ទ ១២ រោច ខែផល្គុន ព.ស. ២៥៦២ | ០១ មេសា ២០១៩
ប្រវត្តិព្រះពុទ្ធសាសនា នៃប្រទេសខ្មែរ
(តាំងពីដើមរហូតមកដល់បច្ចុប្បន្នកាល )
សន្និសីទលោក ប៉ែន សាអឿន(*) ក្នុងឱកាសប្រជុំគ្រិស្តបរិស័ទ នៅក្រុងភ្នំពេញ
អត្ថបទក្បាលទី ១ ឆ្នាំទី ៤៥ លេខ ៦ ព.ស ២៥១៥ គ.ស ១៩៧៣ ទំព័រ ២៧៨
សេចក្ដីសង្ខេប
:
ប្រទេសខ្មែរ
តាំងពីសម័យបូរាណរហូតមកដល់សម័យបច្ចុប្បន្ននេះ
បានទទួលអរិយធម៌ឥណ្ឌាទុកជាមត៌ក គឺសាសនាព្រាហ្មណ៍ និង ពុទ្ធសាសនា
ហើយបានក្លាយជាអរិយធម៌នៃប្រទេស រៀងរាបដរាបមក ។ ឥទ្ធិពលនៃសាសនាព្រាហ្មណ៍
និងពុទ្ធសាសនាទាំងពីរនេះ បានសម្លបខ្លួនចូលជាមួយវប្បធម៌ដើមរបស់ប្រជាជាតិខ្មែរ
ដែលខ្មែរធ្លាប់មានមកហើយ ជាមួយនឹងអំបូរពូជសាសន៍របស់ខ្លួន ដែលជាពូជសាសន៍
ខ្មែរ –
មន បានកទឹកដីនៅត្រង់ជ្រោយសុវណ្ណភូមិ (ដែនដីសម្បូណ៌មាស )
គឺប្រទេសខ្មែរសព្វថ្ងៃនេះ ។
ពូជសាសន៍ខ្មែរ មន រួមទាំងសម្រែ និង ព្នង ជាដើម តាមប្រភពនៃតំណកំណើតស្រុកខ្មែរ ជាអ្នកបង្កបង្កើតវប្បធម៌ខ្មែរដើម ដែលមានអាយុកាលតាំងពីប្រហែល ៦ សែន ឆ្នាំមក ១២.០០០ ឆ្នាំ មុនគ.ស. ។ ទីកន្លែងដ៏សំខាន់តាមការស្រាវជ្រាវនៃបូរាណវត្ថុគឺនៅត្រង់សំរោងសែន (កំពង់ឆ្នាំង) និង ម្លូព្រៃ (កំពង់ធំ ) សព្វថ្ងៃនេះ ។ ពូជសាសន៍នេះបានបន្តការរស់នៅក្នុងវប្បធម៌របស់ខ្លួននៅក្នុងទីកន្លែងដ៏សំខាន់នេះ ដរាបដល់ភ្ជាប់ទីកន្លែងនេះ ទៅនឹងស្រុកចេនឡា ខ្មែរភាគលើ (ខាងជើង ) និងស្រុកនគរភ្នំ (ហ្វូណន ) ខ្មែរភាគក្រោម (ខាងត្បូង ) រហូតដល់ខាងដើមសតវត្ស៍ទី ១ នៃគ.ស. ។
បានជាយើងនិយាយដល់រឿងនេះ
យើងចង់បញ្ជាក់ថា ព្រះពុទ្ធសាសនា និង
សាសនាព្រាហ្មណ៍ដែលបានចូលមកដល់ប្រទេសខ្មែរ នៅសតវត្ស៍ទី ១ នៃ គ.ស. នេះ
គឺប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរមានវប្បធម៌មួយ ជាវប្បធម៌ដើមរបស់ខ្មែររួចទៅហើយ
ដែលមានលក្ខណៈដូចជាវប្បធម៌ទាំងឡាយ
នៃមនុស្សជាតិក្នុងសម័យបុព្វប្រវត្តិសាស្រ្តនៃពិភពលោកដែរ ។
ដើម្បីសិក្សាឲ្យច្បាស់លាស់នូវវប្បធម៌
- អរិយធម៌ខ្មែរ
គេអាចចែកដំណាក់ការនៃប្រវត្តិសាស្រ្តខ្មែរជា ៤ សម័យដូចតទៅនេះ :
១
វប្បធម៌ខ្មែរសម័យបុព្វប្រវត្តិសាស្រ្ត :
តាំងពី
៦ សែន ឆ្នាំមុនគ.ស. ដល់សតវត្ស៍ទី ១ នៃគ.ស. ។
២
វប្បធម៌ខ្មែរសម័យអង្គរ (ហ្វូណននិងចេនឡា ) ពីសតវត្ស៍ទី ១ ដល់សតវត្ស៍ ទី ៩
នៃ គ.ស. ។
៣
វប្បធម៌ខ្មែរសម័យអង្គរ :
ពី
សតវត្ស ទី ៩ ដល់សតវត្ស៍ទី ១៤ នៃ គ.ស ។
៤
វប្បធម៌ខ្មែរក្រោយសម័យអង្គរ :
ពី
សតវត្ស៍ ទី ១៤ ដល់ ដល់ទី ២០ នៃ គ.ស ។
១
វប្បធម៌ខ្មែរសម័យបុព្វប្រវត្តិសាស្រ្ត
(តាំងពី
៦ សែនឆ្នាំមុន គ.ស ដល់សតវត្ស៍ ទី ១ នៃ គ.ស )
ប្រជាជាតិខ្មែរ
មានវប្បធម៌រួចមកហើយ តាមមនោគតិនិងទំនោរចំណង់ចិត្តតាំងពីសម័យដើមបំផុត
រហូតដល់ពេលដែលវប្បធម៌ឥណ្ឌាចូលមកផ្សព្វផ្សាយជាមួយនឹងវប្បធម៌ខ្មែរ
នៅខាងដើមគ្រិស្តសតវត្ស៍ទី ១ នោះឯង ។
វប្បធម៌ខ្មែរ
ដែលយើងបានឃើញគឺ :
១- ជំនឿ { -
ជឿខ្មោច ព្រាយ អាប អ្នកតា
លៀងអារ័ក្ស
– អ្នកតា
- បង់បថ
វប្បធម៌
សម័យបុព្វ
ប្រវត្តិសាស្រ្ត ធ្វើពិធីបូជាវត្ថុស័ក្តិសិទ្ធិ
២- វិជ្ជា { -
ចេះយកដែកធ្វើអាវុធ កាំបិត ពូថៅ ព្រួញ
ចេះសង់លំនៅយ៉ាងស្អាត
ចេះធ្វើស្រាផឹក
៣- ភាសា - អក្សរ {ភាសា ខ្មែរ –
មន
ចេះប្រើគំនូសជាសញ្ញា
ចេះបង្កើតតួអក្សរ
៤- សិល្បៈ {ចេះធ្វើកំណាត់សំពត់ដ៏វិចិត្រ
ចេះធ្វើពាង
– ក្រឡ
– កងដៃ
កងជើង
ចេះធ្វើក្បាច់និងចំឡាក់ដ៏វិចិត្រ
៥- ទំនៀមទម្លាប់ {ស្រ្តីធ្វើសិប្បិយការនៅផ្ទះ
ប្រុសធ្វើការនៅខាងក្រៅ
កប់ខ្មោចអង្គុយ
៦- សង្គមធម៌ { របបសង្គម
ក្រុមគ្រួសារ នយោបាយជារបៀបកុលសម្ពន្ធ
អង្គការជារបៀបមេកន្រ្ទាញនិងស្ដេចត្រាញ់
មានកំពង់ផែសមុទ្រទាក់ទងខាងជំនួញ ។
គួរកត់សម្គាល់ថា
វប្បធម៌តែងតែរីកចម្រើនជាលំដាប់ឥតមានឈប់សម្រាកឡើយ ។
លក្ខណៈវប្បធម៌ខ្មែរសម័យបុព្វប្រវត្តិសាស្រ្ត
គឺគេអាចរកឃើញតាមឯកសារបុរាណវត្ថុ និង សិល្បៈនានា
ដែលគេបានរកឃើញនៅសំរោងសែន (កំពង់ឆ្នាំង ) សំបុកសំបូរ ក្រចេះ និង ម្លូព្រៃ
(កំពង់ធំ )
២ វប្បធម៌ខ្មែរមុនសម័យអង្គរ
(
ពីសតវត្ស៍ ទី ១ ដល់សតវត្ស៍ទី ៩ នៃ គ.ស )
ជាមួយនឹងការរេគំនិតទៅរកការរីកចំរើន
ប្រជាជាតិខ្មែរបានជួបនឹងវប្បធម៌បរទេសមួយមុនគេ គឺវប្បធម៌ឥណ្ឌា ។
ឥណ្ឌាបាននាំវប្បធម៌ជាតិខ្លួនដែលមានវ័យចាស់ទុំបន្តិចទៅហើយចូលមកប្រទេសខ្មែរ
តាមផ្លូវជំនួញនិងសាសនា ។ តាមផ្លូវជំនួញមានពួកឥណ្ឌាមកទិញគ្រឿងទេសដូច
ម្រេច ដីប្លីជាដើម តាមសមុទ្រ ។ តាមផ្លូវសាសនា ឥណ្ឌា បាននាំសាសនា ២
ចូលមកប្រទេសខ្មែរ គឺ សាសនា ព្រាហ្មណ៍
និង ព្រះពុទ្ធសាសនា ។
(១) សុំមើល <<
វប្បធម៌ឥណ្ឌា - ខ្មែរ >>
ដោយលោក សែម – សូរ សាស្រ្តាចារ្យ បរិញ្ញាបត្រអក្សរខ្មែរ ១៩៧១ ។
ប្រភពនៃការផ្សាយសាសនាចូលមកស្រុកខ្មែរ
លទ្ធិព្រាហ្មណ៍និយម
ត្រូវចូលមកស្រុកខ្មែរតាំងពីមុនគ្រិស្តសករាជម្ល៉េះ ។
ប៉ុន្តែភាពច្បាស់លាស់ គឺនៅដើមគ្រឹស្តសករាជទី ១
ពួកព្រាហ្មណ៍បានយកលទ្ធិព្រាហ្មណ៍និយមចូលមកស្រុកខ្មែរ ហើយបន្ទាប់មក
គឺព្រាហ្មណ៍ឥណ្ឌាឈ្មោះ កៅឌិន្យ : បានមករៀបរាជាពិសេកជាមួយព្រះនាងលីវយី
នៅលើកោះគោកធ្លក ហើយបានឲ្យបណ្ដាជនទូទៅគោរពសាសនាព្រាហ្មណ៍ ។
ឥទ្ធិពលនៃសាសនាព្រាហ្មណ៍ បានលាតត្រដាងនៅក្នុងសិល្បៈ អក្សរសិល្ប៍
ទំនៀមទំលាប់ ប្រពៃណី និងសង្គមធម៌យ៉ាងច្រើនថែមទៀត ។
ភាសាសំស្រ្កឹតជាប្រភពនៃសាសនាព្រាហ្មណ៍ ហើយនិងពុទ្ធសាសនាផ្នែកមហាយាន ។
ខ- មុន គ.ស. ២០៩
ឆ្នាំ (ពុទ្ធសតវត្ស៍ទី ៣ ) ១
ព្រះបាទអសោក មហារាជនៃឥណ្ឌា ក្រោយតតិយសង្គាយនា (ការផ្ទៀងផ្ទាត់ធម៌ វិន័យ ) មក
បានបញ្ជូនព្រះសមណទូត ទៅផ្សាយពុទ្ធសាសនានៅក្នុងឥណ្ឌា និងក្រៅឥណ្ឌា ។
ព្រះសោណត្ថេរ និង ព្រះឧត្ដរត្ថេរ ជាព្រះអរហន្ត បានទទួលបេសកកម្ម
ចូលមកផ្សាយព្រះពុទ្ធសាសនានៅជ្រោយសុវណ្ណភូមិ (មន ខ្មែរ ឥណ្ឌូណេស៊ី និង
ម៉ាឡេស៊ី ) គឺអាស៊ីភាគអាគ្នេយ៍នេះឯង ។ ដូច្នេះប្រជាជាតិខ្មែរ
ក៏បានទទួលយកព្រះពុទ្ធសាសនាតាំងពីពុទ្ធសតវត្ស៍ទី ៣ (៣០៩ ឆ្នាំ មុន គ.ស.)
នោះមក ។
ចំពោះបញ្ហាសុវណ្ណភូមិ
មានអ្នកប្រាជ្ញជាច្រើនបានធ្វើការស្រាវជ្រាវរកកន្លែងដ៏ពិតប្រាកដ
ប៉ុន្តែយើងនឹងមិនពោលរឿងនេះនៅទីនេះឡើយ ។
គួរកត់សំគាល់ថា
ក្រៅពីព្រះសោណត្ថេរ និង ព្រះឧត្ដរត្ថេរ ជាសមណទូត ដែលព្រះបាទធម្មាសោករាជ
បានបញ្ជូនទៅប្រកាសផ្សាយព្រះពុទ្ធសាសនានៅជ្រោយសុវណ្ណភូមិ កាលពីពុទ្ធសតវត្ស៍ទី
៣ នោះ នៅមានពួកពាណិជសំពៅសមុទ្របាននាំព្រះភិក្ខុសង្ស ឬ
ព្រះពុទ្ធរូបមកជាមួយទៀតដែរ ។ កាលមកដល់ទីនោះហើយ គេទាំងឡាយ
ក៏ផ្សាយព្រះពុទ្ធសាសនានៅទីនោះៗ ដែលគេបានទៅដល់ ។
សម័យនគរភ្នំ
(ហ្វូណន )
នៅសម័យនោះ
(ពីគ្រិស្តសតវត្ស៍ទី ១ ដល់ ទី ៦ ) ប្រទេសខ្មែរ យើងមានឈ្មោះថា << នគរភ្នំ
- FUNAN >> មានរាជធានីឈ្មោះថា
ទូមូ (សំស្រ្កឹតថា បវ៌ត –
ភូបាល –
ស្ដេចភ្នំ -
មានរាជធានីថា វ្យាធបុរៈ -
បុរី អ្នកបរបាញ់ ) ជាទីក្រុងនៅតំបន់បាភ្នំ ។
តាមប្រភពចិននិយាយថា
: ខ្មែរបានកសាងខ្លួន ជាប្រជាជាតិមួយ
មានរូបរាងឡើងក្នុងពិភពលោកតាំងតែពីគ្រិស្តសតវត្ស៍ទី ១ មក
ហើយមានការរីកចំរើនណាស់ ។ ប៉ុន្តែលោក ហ្វែរ៉ង់ និយាយថា :
នៅប្រទេសនគរភ្នំនេះ
មានជនជាតិឥណ្ឌានាំយកវប្បធម៌ខ្លួនមកផ្សាយតាំងតែពីពុទ្ធសតវត្ស៍ទី ៣
(មុន គ.ស. សតវត្ស៍ ៣០០ ឆ្នាំ ) ។ មានប្រភពចិនខ្លះនិយាយថា
មានការទាក់ទងប្រទេសខ្មែរនិងចិនតាំងពីមុនគ្រិស្តសករាជជាច្រើនរយឆ្នាំ
តែដែលគេចាត់ជាប្រវត្តិសាស្រ្តត្រឹមត្រូវ គឺពីគ្រិស្តសតវត្ស៍ទី ៣ មក
ហើយរាជទូតចិនបានមកប្រទេសខ្មែរជាបឋម គឺមុន គ.ស. ២៣១ បន្តិច ។
មានសិលាចារឹកបក្សីចាំក្រុង គ.ស. ៩៤៨ ចែងថា ព្រះបាទរុទ្រវវ័ន្ម
ជាព្រះរាជាទីបំផុតនៃសម័យនគរភ្នំ ជាព្រះរាជាតវង្សមកពីព្រះបាទកៅឌិន្យ
: និង ព្រះនាងនាគី សោមា (លីវយី ) ឬ ព្រះថោងនាងនាគ ? ។
មានសិលាចារឹកមួយទៀត ដែលគេរកឃើញនៅស្រុក វូកាញ់ ខែត្រ ញ៉ាត្រាង
យួនខាងត្បូងសព្វថ្ងៃនេះ បានចែងពីព្រះបាទស្រីមារៈ (ហ្វាន់ ចេ ម៉័ន )
ជាព្រះរាជនគរភ្នំជ្រះថ្លាព្រះពុទ្ធសាសនា ។ ត្រង់នេះបញ្ជាក់ឲ្យឃើញថា
ប្រទេសនគរភ្នំកាន់ព្រះពុទ្ធសាសនាពេញទី តែម្ដង
ហើយវត្តអារាមព្រះពុទ្ធសាសនា ក៏ចេះតែរីកចំរើន
គ្រប់ទីកន្លែងនៃប្រទេសទាំងមូល ។ នៅ គ.ស. ៥០៣
ប្រទេសនគរភ្នំបានទាក់ទងជាមួយប្រទេសចិនយ៉ាងជិតស្និទ្ធ ហើយនៅពេលនោះ
ព្រះរាជាក្រុងចិនព្រះនាមវូ ក្នុងរាជវង្សលាង គ.ស. ៥០៦
បានសុំនិមន្តព្រះភិក្ខុសង្ឃ ២ រូប គឺព្រះសង្ឃបាលៈ និង
មន្រ្ទសេនៈឲ្យទៅជួយប្រែព្រះត្រៃបិដក ពីភាសាសំស្រ្កឹតទៅជាភាសាចិន
ហើយព្រះរាជាព្រះនាម វូ ទ្រង់រៀបចំការិយាល័យសម្រាប់ព្រះថេរៈទាំងពីរអង្គនេះ
ឈ្មោះថា ហ្វូណនក្វាង (FUNAN – KOUAN )
<< ការិយាល័យប្រទេសនគរភ្នំ >> ។
សម័យចេនឡា
(គ្រិស្តសតវត្ស៍
ទី ៦ ទៅទី ៩ )
នៅខាងដើមសតវត្ស៍នេះ
ប្រទេសនគរភ្នំ មានកើតកលិយុគភាន់ប្រែ ហើយព្រះពុទ្ធសាសនា បានចុះអន់ថយដោយសារព្រះរាជាអង្គខ្លះមិនជ្រះថ្លា
។ ប៉ុន្តែគួរកត់សំគាល់ថា ព្រះពុទ្ធសាសនានៅសម័យអាប់ឱន
ត្រូវនៅរស់ជាមួយសាសនា ព្រាហ្មណ៍ ។
៣ វប្បធម៌ខ្មែរសម័យអង្គរ
(សតវត្ស៍
ទី ៩ ដល់សតវត្ស៍ទី ១៤ នៃ គ.ស. )
នៅ
គ.ស. ៦៥៧ –
៦៨១ មានពុទ្ធសាសនានិកាយមហាយាន បានចូលមកប្រទេសខ្មែរថែមទៀត
ហើយមានព្រះរាជាអង្គខ្លះនៃរាជវង្សខ្មែរបានគោរពបូជា
ព្រោះពុទ្ធសាសនានិកាយមហាយាន មានលំនាំដូចសាសនាព្រាហ្មណ៍ដែរ ដូច្នេះ
ពុទ្ធសាសនាថេរវាទហាក់ដូចជា ពុំសូវមានមុខមានមាត់ប៉ុន្មាន ។
ប៉ុន្តែពុទ្ធសាសនានិកាយថេរវាទ ត្រូវរស់នៅជាមួយប្រជារាស្រ្តទូទៅ ។
គួរកត់សំគាល់ថា
នៅសម័យមហានគរនេះ សាសនាព្រាហ្មណ៍ និង
ពុទ្ធសាសនានិកាយមហាយានចំរើនរុងរឿងណាស់
ព្រោះប្លង់ទីក្រុងមហានគរមានលំនាំតាមបែបហិណ្ឌូទាំងអស់ ដូចជាស្រះស្រង់
(បារាយណ៍ទឹកថ្លា ជាតំណាងទន្លេមុនា ហើយបារាយណ៍ទឹកល្អក់
ជាតំណាងទន្លេគង្គា ) ឯភ្នំគូលែន គឺមានឈ្មោះថា មហេន្រ្ទបព៌ត តាមសិលាចារឹក
ដែលជាឈ្មោះនៃភ្នំហិមាល័យ នៃឥណ្ឌាតែម្ដង ។ ម្យ៉ាងទៀត ប្លង់នៃមហានគរ
គឺគេធ្វើឡើងឲ្យដូចជាករុក្សេត្រ (ទីក្រុង ដែល្លីសព្វថ្ងៃនេះ ) ។ លុះដល់ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នតី
៧ (គ.ស. ១១៨១ ) យើងឃើញថា ព្រះរាជាអង្គនេះ មានឈ្មោះល្បីល្បាញជាងគេ
ហើយទ្រង់ជាពុទ្ធសាសនិកដ៏សំខាន់បំផុតខាងផ្នែកនិកាយ មហាយាន ។
ទ្រង់បានទំនុកបំរុងពុទ្ធសាសនាទាំងពីរនិកាយ
ឲ្យបានរុងរឿងក្រៃលែងជាមួយនឹងការរីកចំរើននៃផ្នែកអាណាចក្រ ។
ទ្រង់បានសាងប្រាសាទជាច្រើនឧទ្ទិសថ្វាយព្រះពុទ្ធសាសនា ដូចជា បន្ទាយក្ដី
តាព្រហ្ម ព្រះខ័ន បាយ័ន ហើយនឹងមន្ទីរពេទ្យគ្រប់ទីកន្លែងសម្រាប់ជួយរក្សា
សុខភាពនៃប្រជារាស្រ្តព្រះអង្គ ។ ព្រះរាជាអង្គនេះ បានបញ្ជូនព្រះរាជបុត្រា
ព្រះអង្គព្រះនាម តាមលិន្ទៈ ឲ្យបួសហើយឲ្យទៅសិក្សានៅកោះសេរីលង្កា ចំនួន ១០
ឆ្នាំ នៅ ព.ស. ១៧៣៣ ឆ្នាំ ។ សម័យមហានគរបានចប់នៅសម័យព្រះបាទ ពញាយ៉ត
ទ្រង់លះបង់មហានគរ មកគង់នៅបាសាន (ស្រីសន្ធរ ) នៅ គ.ស. ១៤៣១
រួចហើយទ្រង់មកគង់នៅឧដុង្គ និង ខាងក្រោយមក មក គង់នៅភ្នំពេញយើងនេះ
ដោយមានច្បាំងជាមួយប្រទេសជិតខាង ។
៤
សម័យក្រោយអង្គរ
(គ.ស.
១៤៣១ ដល់ ១៩៧៣ )
នៅសម័យនេះ
ព្រះពុទ្ធសាសនាផ្នែកនិកាយថេរវាទ
ដែលមានព្រះត្រៃបិដកជាមូលដ្ឋានព្រមទាំងមានភាសាបាលីជាឫស បានប្រតិស្ឋានពាសពេញលើផ្ទៃប្រទេស
ហើយមានវត្តអារាមជាកន្លែងសម្រាប់សិក្សាគ្រប់ទីកន្លែងទាំងអស់ ។
សាសនាព្រាហ្មណ៍ និង ពុទ្ធសាសនា
ផ្នែកនិកាយមហាយានដោយពុំមានសាវ័កក៏សាបសូន្យទៅបន្តិចម្ដងៗ
រហូតដល់អស់ពីផ្ទៃប្រទេសតែម្ដង ។ បូរាណដ្ឋានប្រាសាទ នៃសាសនាព្រាហ្មណ៍ និង
ពុទ្ធសាសនាមហាយានក៏បានក្លាយជាវត្តអារាមនៃពុទ្ធសាសនានិកាយថេរវាទទាំងអស់
។ ក្នុងវត្តអារាមនីមួយៗ
សុទ្ធតែមានសាលារៀនគ្រប់ទីកន្លែងទាំងអស់សម្រាប់អប់រំកូនខ្មែរ ។
សូម្បីប្រទេសខ្មែរធ្លាក់ចុះដុនដាបយ៉ាងណាក៏ដោយ
ក៏ប្រជារាស្រ្តខ្មែរឱបព្រះពុទ្ធសាសនាជាប់ឥតរា ថយឡើយ ព្រោះហេតុនោះ
បានជាយើងឃើញថា រដ្ឋខ្មែរបានទទួលស្គាល់ ព្រះពុទ្ធសាសនាជាសាសនារបស់រដ្ឋ
រហូតមកដល់ឥឡូវនេះ ។
១ គម្ពីរមហាវង្ស ត្រង់ពាហិរនិទានវណ្ណនា ។
(*)លោក ប៉ែន សាអឿន ជាអតីតសមណនិស្សិតបរិញ្ញាបត្រសង្គមវិទ្យា នៃសាកលវិទ្យាល័យដែល្លី ទីក្រុងដែល្លី ប្រទេសឥណ្ឌា ក្នុងទស្សវត្សរ៍ឆ្នាំ១៩៦០។
© រក្សាសិទ្ធិដោយលោកវិទូ
(*)លោក ប៉ែន សាអឿន ជាអតីតសមណនិស្សិតបរិញ្ញាបត្រសង្គមវិទ្យា នៃសាកលវិទ្យាល័យដែល្លី ទីក្រុងដែល្លី ប្រទេសឥណ្ឌា ក្នុងទស្សវត្សរ៍ឆ្នាំ១៩៦០។
© រក្សាសិទ្ធិដោយលោកវិទូ
លោកវិទូចុះផ្សាយព័ត៌មានអនឡាញ អំពីព្រះពុទ្ធសាសនាខ្មែរ និងព្រះពុទ្ធសាសនាអន្តរជាតិថ្មីៗ ដើម្បីជាប្រយោជន៍ដល់ប្រិយមិត្តអ្នកអាន និងជាពន្លឺក្នុងការត្រិះរិះពិចារណា ក្នុងការប្រព្រឹត្តទៅ នៃព្រះពុទ្ធសាសនាក្នុងសង្គម ។