លោកវិទូ | ថ្ងៃចន្ទ ១២ រោច ខែផល្គុន ព.ស. ២៥៦២ ត្រូវនឹងថ្ងៃទី ០១ មេសា ២០១៩ ។
ពុទ្ធចរិតៈ ថ្លែងពីព្រះជីវប្រវត្តិនៃព្រះគោតម
លោក គួច – គីឡេង(*)
ប្រែរៀបរៀង
អត្ថបទក្បាលទី២ ឆ្នាំទី៣៣ ខ្សែទី៧ ព.ស ២៥០៤ គ.ស ១៩៦១ ទំព័រ ៧២៥
ពុទ្ធចរិតៈនេះ ជាគម្ពីរមួយដ៏បរមបូរាណណាស់ក្នុងភាសាសំស្ក្រឹតដែលចែងអំពីជីវប្រវត្តិនៃព្រះសមណគោតមបរមសម្ពុទ្ធ ។ គេបានរៀបរៀងចងក្រងឡើងនៅរវាងខាងដើមនៃគ្រិស្តសករាជ ។ អ្នកដែលបានរៀបរៀងឡើងនោះគឺ អស្វឃោសៈ ដែលគេអាចសន្និដ្ឋានបានថា ជាអ្នកប្រាជ្ញមួយរូបដ៏ជំណាញ ខាងផ្នែកអក្សរសាស្ត្រនឹងជាទស្សនវិទូដ៏ឆើត ។ អ្នកប្រាជ្ញរូបនេះ ខ្មែរស្ទើរតែគ្រប់រូបទាំងបព្វជិតទាំងគ្រហស្ថ ដែលបានក្រេបជញ្ជក់ហើយនូវព្រះសទ្ធម្មបានស្គាល់នាមយ៉ាងច្បាស់លាស់ ។ តាមដំណឹងត ៗ គ្នាមកថា អស្វឃោសៈបានកើតក្នុងត្រកូលព្រាហ្មណ៍ ហើយក៏រាប់អានសាសនាព្រាហ្មណ៍រហូតមក, តែដល់ក្រោយមក ក៏ត្រឡប់ទៅជាពុទ្ធសាសនិកទៅវិញ ។ មិនគ្រាន់តែជឿព្រះពុទ្ធសាសនាប៉ុណ្ណោះ ថែមទាំងឆ្នៃខ្លួនឲ្យបានទៅជាអ្នកប្រាជ្ញមួយរូបដ៏ឆ្នើម ក្នុងចំណោមពុទ្ធសាសនិកជនក្នុងសម័យនោះ ។ បណ្ឌិតរូបនេះ បានទទួលឋានៈជាអ្នកនិពន្ធ (author) ផ្នែកខាងនាដកសាស្ត្រ (Drama) ជាពាក្យកាព្យឃ្លោងជាភាសាសំស្ក្រឹត ដែលបើយើងរើសយក សុតន្តប្រីជាឥន្ទ នៃប្រទេសកម្ពុជា, ស្ហេកស្ពៀរ (Shakespeare) នៃប្រទេសអង់គ្លេស, គរណីយ៍ (Corneille) ឬ រ៉ាស៊ីន (Racine) នៃប្រទេសបារាំង, រពិន្ទ្រនាថតាគ័រ (Rabindranath Tagore) ឬ វ័ល្មិគី (Valmiki) នៃប្រទេសឥណ្ឌៀមកប្រៀបក៏នៅតែមិនទាន់ស្មើ ។
តាមច្បាប់ដើមនៅប្រទេសឥណ្ឌៀ ពុទ្ធចរិតៈមាន ២៨ គាថា ប៉ុន្តែឥឡូវនេះនៅសល់តែ ១៧ គាថាទេ ។ ក្នុងបណ្ដាគាថាទាំង ១៧ នេះ អ្នកប្រាជ្ញខ្លះមានយោបល់ថា គាថាទី ១ ដល់ទី ១៣ ជាគាថារៀបរៀងឡើងដោយស្នាដៃអស្វឃោសៈ ។ រីឯគាថាដទៃពីនេះ កវីនិពន្ធជាតិនេប៉ាល់ឈ្មោះ អម្ឫតានន្ទ បានបន្ថែមកាលពីឆ្នាំ ១៨៣០ នៃគ្រិស្តសករាជ ។ អម្ឫតានន្ទ ដែលបានខំធ្វើបំពេញឡើងនេះ ដោយលោករកទៅពុំឃើញនូវចំនួនគាថាដែលអស្វឃោសៈបានតែទុកនោះ ។
តទៅនេះតាំងពីគាថា (Canto) ទី ១ ដល់ទី ១៣នឹងខាងដើមគាថាទី ១៤ ដែលមានចំនួនទាំងអស់ ១០៣៣ ព្យាង្គ (Verses) ជាការងារដែលធ្វើដោយអស្វឃោសៈ ។ ព្យាង្គទាំងនេះចប់ត្រង់ដែលព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធបរមគ្រូ ទ្រង់បានទទួលសព្វញ្ញុតញ្ញាណក្រោមដើមពោធិព្រឹក្ស ។ របៀបតែង (style) នៃពាក្យកាព្យនេះមានរលកល្អណាស់ ។ ពាក្យកាព្យដែលជាសេចក្ដីបន្ថែមរបស់អម្ឫតានន្ទនោះ មានអធិប្បាយតាំងពីពេលដែលព្រះអង្គទ្រង់សំដែងព្រះធម្មចក្កប្បវត្តនសូត្រ នៅឥសិបតន-មិគទាយវ័ន នាក្រុងពារាណសី ។
អត្ថបទ (text) ទាំងនេះ គេបានប្រែទៅជាភាសាចិន ក្នុងសតវត្សរ៍ទី ៥ នឹងទៅជាភាសាទីបេត៍ ក្នុងសតវត្សទី ៧ នឹង ៨ នៃគ្រិស្តសករាជ ។ ការរៀបរៀង (Composition) អស្វឃោសៈបានបង្ហាញឲ្យឃើញថាលោកបានដឹងដោយហ្មត់ចត់នូវរឿងរាមាយនៈ (រាមកេរ្តិ៍) នឹងមហាភារតៈ ។ រីឯកាលិទាសៈ ដែលជាអ្នករៀបរៀងរាមាយនៈក្នុងសតវត្សរ៍ទី ៥ វិញ ក៏បានចម្លងបែបផែន របស់អស្វឃោសៈជាច្រើនដែរ ។
គាថា ទី ១- ព្រះវរមាតានៃព្រះសិទ្ធត្ថកុមារនាមមហាមាយាទេវី បានប្រសូត្របុត្រនៅឧទ្យានលុម្ពីនីខាងក្រៅទីក្រុងកបិលវត្ថុ ជាទីដែលព្រះបាទសិរីសុទ្ធោទនៈទ្រង់សោយរាជ្យ ។ ព្រះរាជបុត្រទ្រង់ប្រសូតចេញអំពីគភ៌នៃព្រះមាតាតាមជ្រុងខាងស្ដាំនៃផ្ទៃ ហើយទ្រង់យាងបាន ៧ ជំហាន ព្រះរាជបុត្រមានព្រះទ័យរីករាយងាកទតទិសទាំង ៤ ហើយទ្រង់បន្លឺនូវឧទានវាចាថាៈ អញកើតមកនេះ គឺដើម្បីស្វែងរកសម្ពោធិញ្ញាណ ដើម្បីជាប្រយោជន៍ដល់សត្វលោក, ការកើតម្ដងនេះជាទីបំផុតហើយ ។ ផែនដីក៏ញាប់ញ័រមួយរំពេច ហើយផ្កាធ្លាក់ដូចជាទឹកភ្លៀងមកពីកន្លែងដែលទេវតាគ្រប់ឋានៈទ្រង់ប្រជុំគ្នា ។
មានឥសីចាស់ម្នាក់ឈ្មោះអសិតៈនិមន្តមកព្រះបរមរាជវាំង ដោយមានបំណងចង់ឃើញព្រះរាជបុត្រដែលទើបនឹងប្រសូត ។ លុះឃើញហើយក៏យំ ដោយហេតុថាខ្លួននឹងពុំអាចមានជីវិតរស់នៅដរាបដល់ពេលដែលព្រះរាជបុត្របានទទួលសម្ពោធិញ្ញាណជាធម៌ អាចញ៉ាំងសត្វលោកឲ្យផុតចាកទុក្ខទាំងពួងបាន ។ ក្នុងកាលនោះ តាបសក៏បាត់ពីនោះទៅ ។
គាថា ទី ២- ដោយព្រះនាងមានសេចក្ដីត្រេកអរសប្បាយពេកនឹងកំណើតនៃបុត្ររបស់ព្រះនាង ដែលនឹងត្រូវបានទៅជាអគ្គបុរសដល់ម៉្លោះ ព្រះវរមាតាក៏ទិវង្គតទៅ ។ រីឯទារកក៏ត្រូវធ្លាក់ទៅលើដៃព្រះនាងបជាបតិគោតមីដែលជាប្អូនបង្កើតនៃព្រះមហាមាយាទេវី ហើយដែលជាអគ្គមហេសីទី ២ នៃព្រះមហាក្សត្រផង ឲ្យចិញ្ចឹមបីបាច់ថែរក្សា ។
លុះដល់ធំតាមលំដាប់ឡើង សិទ្ធត្ថកុមារក៏បានចេះដឹងវិជ្ជាគ្រប់បែបគ្រប់យ៉ាងដោយរួសរាន់ ដែលជាវិជ្ជាពុំអាចនឹងមានបុគ្គលណាមួយសិក្សាបានដោយងាយ ។ ដោយសេចក្ដីខ្លាចព្រោះហោរាទាយថា ព្រះរាជបុត្រនឹងចេញចាកលោកទៅសាងព្រះផ្នួស ព្រះវរបិតាទ្រង់រៀបអាពាហ៍ពិពាហ៍ឲ្យទ្រង់ក្នុងជន្មាយុ ១៦ ឆ្នាំ ជាមួយនឹងបវរកញ្ញាម្នាក់នាមយសោធរា ដែលជានារីប្រកបដោយសោភណភាព នឹងឧត្តមគតិដ៏ឆើតក្នុងកាលៈទេសៈនោះ ។ ព្រះចៅផែនដីទ្រង់សព្វព្រះរាជហឫទ័យឲ្យចាត់ចែងរៀបចំផែនការ ឲ្យមានកញ្ញាជាច្រើនដែលប៉ិនប្រសប់ខាងឆ្មក់ចិត្តប្រុស ឲ្យនៅចោមរោមព្រះរាជបុត្រជាអចិន្ត្រៃយ៍ ហើយឲ្យកែខៃធ្វើដូចម្ដេចឲ្យខាងតែព្រះរាជបុត្រសព្វព្រះរាជហឫទ័យនឹងកាមគុណ។ ព្រះនរបតីទ្រង់បញ្ជាឲ្យគេរៀបចំព្រះរាជឱរសគង់តែនៅក្នុងទីស្អាតបាតប្រសើរវិសេស កុំឲ្យមានគ្រឿងអ្វីដែលនាំឲ្យសៅហ្មងចិត្តព្រះរាជបុត្រ ។ ចំណេរចីរកាលតមក ព្រះសិទ្ធត្ថកុមារទ្រង់មានព្រះរាជបុត្រមួយនាមរាហុល ។
គាថា ទី ៣- កាលដែលព្រះសិទ្ធត្ថគោតម ស្ដេចយាងចេញតាមព្រះរាជរថទៅប្រពាតព្រះបរមឧទ្យានខាងក្រៅទីក្រុង ទេវតាបាននិម្មិតខ្លួនធ្វើជាមនុស្សចាស់ (ជរា) មនុស្សឈឺ (ព្យាធិ) នឹងមនុស្សស្លាប់ (មរណៈ) នៅទីចំពោះព្រះភក្ត្រព្រះអង្គ ។ ដោយពុំធ្លាប់ឃើញអាការៈដ៏ចំឡែកដូច្នេះ ព្រះសិទ្ធត្ថក៏សួរនាយសារថីភ្លាម ។ លុះបានជ្រាបថាបុគ្គលគ្រប់រូបក្នុងលោកត្រូវតែទទួលជរា, ព្យាធិ, នឹងមរណៈតាមលំដាប់វេនគ្នាដូច្នេះហើយ ព្រះសិទ្ធត្ថទ្រង់ព្រួយព្រះទ័យជាខ្លាំងឥតឧបមា ។ ព្រះភក្ត្រព្រះអង្គស្រពោនជានិច្ច ហើយទ្រង់ត្រិះរិះតែក្នុងព្រះទ័យថៈ ម៉េចក៏គេចេះតែទៅស៊ុំគ្រលំជាមួយនឹងសេចក្ដីស្លាប់ឯចឹង ម៉េចក៏មិនរកផ្លូវចេញឲ្យរួច ។
គាថា ទី ៤- ពេលដែលព្រះអង្គទ្រង់ស្រពោនព្រះទ័យណាស់ពេកនោះ ពួកបវរកញ្ញាបានខំប្រឹងប្រើឧបាយកលមាយាជាច្រើនបែប ដើម្បីនឹងស្ទូចព្រះទ័យព្រះអង្គឲ្យជាប់នឹងសន្ទូចពោលគឺសោភណភាពរបស់នាង ប៉ុន្តែព្រះអង្គត្រឡប់ទៅជាបុគ្គលរឹងរឹតតែស្មឹងស្មាធិ៍ទៅវិញ ។ ការល្បួងលួងលោមទាំងប៉ុន្មានយីហោនេះ ត្រឡប់ទៅជាមោឃៈទាំងអស់ ។ ចំណែកខាងមិត្រភក្តិដែលនៅអមព្រះអង្គ ក៏បានជួយរំលឹកព្រះអង្គដែរ ប៉ុន្តែទ្រង់មិនយល់ស្របតាម ត្រឡប់ទៅជាប្រកាសប្រាប់ដូច្នេះទៅវិញថា ៖
ចិត្តរបស់ខ្ញុំងងឹតជាប់នឹងសុខកាមារម្មណ៍ប្រកបដោយរស្សខណលក្ខណៈ (លក្ខណៈមានខណៈខ្លី ៗ) ទាំងនេះហើយ ។
គាថា ទី ៥- ក្នុងសម័យថ្ងៃមួយព្រះគោតមស្ដេចទ្រង់យាងចេញជាមួយនឹងសហជីវិនរបស់ព្រះអង្គទៅខាងក្រៅ ដើម្បីកំសាន្តក្នុងព្រៃព្រឹក្សា ស្រាប់តែព្រះអង្គយាងគេចចេញពីគេ ហើយយាងទៅរកកន្លែងស្ងាត់មួយដើម្បីធ្វើសមាធិ ។ ព្រះអង្គទ្រង់គង់ក្រោមដើមព្រីងហើយទ្រង់ពិសោធចិត្តរបស់ខ្លួនឯងមើល ។ ចក្ខុសម្ផស្ស (Vision) ជាភេទអ្នកបួសបានកើតប្រាកដឡើងចំពោះព្រះភក្ត្រព្រះអង្គ ហើយក៏វិនាសបាត់ទៅវិញទៅ ។ ព្រះអង្គក៏សួរខ្លួនឯងថា អ្នកបួសមានសភាពបែបនេះហើយមើលទៅ ដែលអាចញ៉ាំងខ្លួនឲ្យរួចចាកទុក្ខពីវដ្ដសង្សារបាន ។ ការឃើញរូបអ្នកបួសនេះបានរឹតចំណងព្រះទ័យព្រះអង្គឲ្យរឹតតែនឿយណាយឡើង ៗ ពីសម្ភារនិយម (matérialisme) ។ លុះដល់វិលត្រឡប់មកព្រះរាជវាំអវិញហើយ ទ្រង់សុំព្រះបរមរាជានុញ្ញាតអំពីព្រះវរបិតាដើម្បីសាងព្រះផ្នួស ។ ព្រោះចៅសុទ្ធោទនៈព្រះអង្គពុំបានយល់ស្របតាមទេ តែថាពុំអាចនឹងញ៉ាំងព្រះទ័យព្រះរាជបុត្រឲ្យយល់តាមខ្លួនបានដែរ ។ ចំណែកខាងពិធីរៀបចំបវរកញ្ញាក៏កាន់តែកើតឡើង ៗ ជាលំដាប់ ។ សម័យយប់មួយ ពពួកទេព្តាក៏និម្មិតធ្វើឲ្យបវរកញ្ញាទាំងនោះពុលដោយថ្នាំងងុយ ដេកតាំងពីពេលព្រលប់។ ដេកហើយនាងខ្លះអាក្រាត, ខ្លះថ្ងូរ, ខ្លះស្រគៀតធ្មេញ, ខ្លះហៀរទឹកមាត់ ។ ព្រះអង្គឃើញហើយទ្រង់នឿយណាយឥតឧបមា ទាល់តែតាំងអធិដ្ឋានចិត្តថា នឹងយាងទៅសាងអភិនិស្ក្រមណ៍ជាប្រាកដក្នុងរាត្រីនោះ ។ ព្រះអង្គដាស់ឆន្ទអមាត្យឲ្យរៀបចំសេះដែលជាទីពេញព្រះទ័យព្រះអង្គ ។ សេះកណ្ឋកៈឥតទទួលទានដំណេកទេក្នុងយប់នោះ ។ ពួកទេព្តាបានបើកទ្វារប្រាសាទជាស្រេចថ្វាយព្រះអង្គ ៗ ក៏បរសេះចេញទៅទាំងអាល័យដោយមានឆន្ទអមាត្យជាសហជីវិន ។ ពួកទេព្តាបានទ្រឃើងសេះទាំង ៤ ដោយមធ្យ័តដើម្បីកុំឲ្យឮសូរក្រែងភ្ញាក់អស់ពួកព្រះរាជបរិពារ ។ ពេលកំពុងយាងចេញទៅព្រះសិទ្ធត្ថទ្រង់ប្រកាសថាៈ -
ដរាបណាអញពុំបានទទួលជ័យជំនះក្នុងការរំលត់ជាតិ (ការកើត) នឹងមរណៈ (ការស្លាប់) ទេ ដរាបនោះ អញនឹងមិនបានវិលត្រឡប់មកកាន់រាជធានីវិញឡើយ ។
(*)លោក គួច គីឡេង ជាអតីតសមណនិស្សិត នៃសាកលវិទ្យាល័យដែល្លី ទីក្រុងញូវដែល្លី ប្រទេសឥណ្ឌា ក្នុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៩៦០ ។
លោកវិទូចុះផ្សាយព័ត៌មានអនឡាញ អំពីព្រះពុទ្ធសាសនាខ្មែរ និងព្រះពុទ្ធសាសនាអន្តរជាតិថ្មីៗ ដើម្បីជាប្រយោជន៍ដល់ប្រិយមិត្តអ្នកអាន និងជាពន្លឺក្នុងការត្រិះរិះពិចារណា ក្នុងការប្រព្រឹត្តទៅ នៃព្រះពុទ្ធសាសនាក្នុងសង្គម ។