សម្តេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត, ព្រាហ្មណ៍ មហន្ត និងព្រះមហាពោធិវិហារ ពុទ្ធគយា, ១៩៥០

សម្ដេចព្រះមហាសុមេធាធិបតី ជួន ណាត ជោតញ្ញាណោ និងមន្ត្រីគណៈប្រតិភូខ្មែរពីររូប ព្រមទាំងព្រះសង្ឃឥណ្ឌា (មគ្គទេសក៍) នៅនឹងគល់ពោធិព្រឹក្ស ទីដែលព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធជាម្ចាស់នៃយើង ទ្រង់ត្រាស់ដឹង, ទសវត្សរ៍ឆ្នាំ ១៩៥០ (១៩៥៣) ។

លោកវិទូ | ថ្ងៃ ៦᧻៧ ឆ្នាំកុរ ឯកស័ក ព.ស. ២៥៦៣ | ២៨ មិថុនា ២០១៩

នៅក្នុងខ្សែអាត់សំឡេង បកស្រាយអក្សរសាស្ត្រខ្មែរ របស់សម្តេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត ក្នុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ ១៩៦០ ព្រះអង្គបានរំឭក អំពីប្រវត្តិនៃការយាងមកកាន់ប្រទេសឥណ្ឌារបស់ព្រះអង្គ ក្នុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ ១៩៥០ ។ នៅកាលនោះ ព្រះអង្គនិងប្រតិភូខ្មែរបាននមស្ការថ្វាយបង្គំ ព្រះមហាពោធិវិហារ និងព្រះមហាពោធិព្រឹក្ស ជាកន្លែងដែលព្រះសម្ពុទ្ធជាម្ចាស់នៃយើងបានត្រាស់ដឹង ។ បន្ទាប់មក ព្រះអង្គបានយាងទៅជួបនឹងអ្នកបួសសាសនាព្រាហ្មណ៍ម្នាក់ គេហៅថា «មហន្ត» (អានថា មៈហាន់) នៅវាំងរបស់គាត់ នៅភូមិពុទ្ធគយា ស្រុកគយា រដ្ឋពិហារ ដែលជាមហាគ្រូធំរបស់សាសនាហិណ្ឌូនៅក្នុងតំបន់នេះ ។ ព្រាហ្មណ៍មហន្តនេះហើយ ដែលបានគ្រប់គ្រងព្រះមហាពោធិវិហារពុទ្ធគយា របស់ព្រះពុទ្ធសាសនា ជាបន្តបន្ទាប់តាំងពីសតវត្សរ៍ទី ១៦ មក និងបច្ចុប្បន្ននៅតែមានបុព្វសិទ្ធិធ្វើជាសមាជិកគណៈកម្មាធិការគ្រប់គ្រងព្រះមហាពោធិវិហារទៀត ។

ខ្ញុំបានរៀបរៀងជារូបភាពវីដេអូនៃទិដ្ឋភាពនៃអារាមរបស់ព្រាហ្មណ៍មហន្ត អមដោយព្រះសទ្ទបរិយាយរបស់សម្តេចព្រះសង្ឃរាជផង (ដែលមានភ្ជាប់នៅក្រោមនៃអត្ថបទនេះ) ។ មុននឹងស្ដាប់នូវព្រះសូរសៀងរបស់ព្រះអង្គ ខ្ញុំសូមនិយាយពីប្រវត្តិខ្លះៗរបស់ពួកព្រាហ្មណ៍មហន្តនេះ ។

ព្រាហ្មណ៍មហន្ត

«មហន្ត» (Mahant) មានន័យថា «អស្ចារ្យ ឬ ធំ» (great) ដែលក្នុងសាសនាព្រាហ្មណ៍ ឬហិណ្ឌូ គេប្រើសម្រាប់ហៅអ្នកបួសដែលជាធំក្នុងសាសនា ដែលគ្រប់គ្រងវត្តអារាម គឺចៅអធិការវត្ត ឬសង្គ្រាជហ្នឹងឯង (the chief priest of a temple or the head of a monastery) ។ រីឯទីកន្លែងដែលពួកអ្នកបួសព្រាហ្មណ៍រស់នៅនោះ គេហៅថា «ម័ឋ» (Math) (អានថា ម៉ាត់) ។ សព្វថ្ងៃ កន្លែងដែលសម្តេចព្រះសង្ឃរាជ បានយាងទៅជួបនឹងអ្នកបួសមហន្ត ដែលព្រះអង្គចាត់ទុកថា មានលក្ខណៈដូចជាវាំងនោះ គេហៅថា «ពុទ្ធគយាម័ឋ» (Bodh Gaya Math) ។

ព្រាហ្មណ៍មហន្ត (ទី១៣) ហរិហរៈ គិរិ នៃអារាមពុទ្ធគយាម័ឋ ដែលសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត បានចួបនៅពុទ្ធគយា ។

ពុទ្ធគយាម័ឋ ស្ថិតនៅជាប់នឹងស្ទឹងនេរញ្ជរា (ស្ទឹងផលគូ) មិនឆ្ងាយប៉ុន្មានពីព្រះមហាពោធិវិហារ និងមហាពោធិព្រឹក្ស ។ ពីដើម ពុទ្ធគយាម័ឋនេះរុងរឿងណាស់ ព្រោះជាទីអាស្រ័យនៅរបស់មហន្ត ឈ្មោះ គោសេន ឃមណ្ឌី គិរិ (Gosain Ghamandi Giri, ១៥៩០-១៦១៥) ដែលជាអ្នកកសាងម័ឋនេះ ក្នុងគ្រិស្តស័ករាជ ១៥៩០ និងជាមហន្តដំបូងគេបង្អស់នៃអាស្រមនេះ ។ បព្វជិតព្រាហ្មណ៍ដែលគ្រប់គ្រងពុទ្ធគយាម័ឋ គឺជាបព្វជិតព្រហ្មណ៍និកាយ គិរិ, ជានិកាយមួយក្នុងចំណោមនិកាយព្រះសិវៈទាំង ១០ ដែលបង្កើតឡើងដោយព្រាហ្មណ៍ឈ្មោះ អាទិ សំករាចារ្យ  (Adi Shankaracharya) ជាទស្សនវិទូហិណ្ឌូ 'អទ្វៃត វេទាន្ត' សតវត្សរ៍ទី ៨ ។

បព្វជិតព្រាហ្មណ៍ ឃមណ្ឌី គិរិ មានឥទ្ធិពលណាស់ ទាំងសេដ្ឋកិច្ចនិងនយោបាយ និងគ្រប់គ្រងផ្ទៃដីនៃតំបន់ពុទ្ធគយានេះមួយភាគធំ ព្រមទាំងព្រះមហាពោធិវិហារ និងពោធិព្រឹក្ស របស់ពុទ្ធសាសនាផង ។ ព្រាហ្មណ៍មហន្តនេះ គេហៅថា «មាលិក» (Malik) ក៏បាន ព្រោះជាអ្នកមានកម្មសិទ្ធិដីជាងមួយម៉ឺនហិចតា ( ១២១៤០ ហិចតា = ៣០០០០ អែកឃើ) (១) ។ តំណវង្សនៃមហន្តដែលគ្រប់គ្រងពុទ្ធគយាមាន ១៣ នាក់ គិតពីសតវត្សរ៍ទី ១៦ ដល់ ទី ២០ ។

ព្រាហ្មណ៍មហន្ត និងវិវាទកម្មសិទ្ធិព្រះមហាពោធិវិហារពុទ្ធគយា

មហន្តទី ១២ ឈ្មោះ ក្រឹស្ណៈ ទយាល គិរិ (Krishna Dayal Giri, ១៨៩២-១៩៣២) មានប្រវត្តិដ៏ជូរចត់ក្នុងទំនាស់កម្មសិទ្ធិគ្រប់គ្រងព្រះមហាពោធិវិហារ ពុទ្ធគយា ជាមួយនឹងព្រះសង្ឃនិងបរិស័ទពុទ្ធសាសនា ជាពិសេស ឧបាសក អនាគារិកៈ ធម្មបាល (Anagarika Dhammapala, ១៨៣៣-១៩៣៣) ជនជាតិស្រីលង្កា ។

ចាប់ពីឆ្នាំ ១៨៩១ (ក្នុងសម័យអាណានិគមអង់គ្លេស ) ធម្មបាលជាបុគ្គលទីមួយ ដែលបានផ្ដើមទាមទារកម្មសិទ្ធិគ្រប់គ្រង ព្រះមហាពោធិវិហារ មកឲ្យពុទ្ធបរិស័ទវិញ និងបានឃោសនាអំពីការទាមទារនេះលើឆាកអន្តរជាតិទៀតផង ។ បន្ទាប់ពីបន្តដំណែងពីមហន្តមុន  ក្រឹស្ណៈ ទយាល គិរិ បានចាប់ផ្ដើមធ្វើទុក្ខបុកម្នេញ ព្រះសង្ឃពុទ្ធសាសនា និងក្នុងឆ្នាំ ១៨៩៣ ព្រះសង្ឃពីរអង្គ ដែលធម្មបាលបាននិមន្តឲ្យគង់នៅពុទ្ធគយា ត្រូវបានគេវាយធ្វើបាប (២) ។

ដោយមានការត្រួសត្រាយផ្លូវដោយធម្មបាល ក្រោយពីឥណ្ឌាទទួលបានឯករាជ្យពីរឆ្នាំ គឺក្នុងឆ្នាំ ១៩៤៩ កម្មសិទ្ធិគ្រប់គ្រងព្រះមហាពោធិវិហារត្រូវបានផ្ទេរ ពីព្រាហ្មណ៍មហន្តទៅរដ្ឋាភិបាលនៃរដ្ឋពិហារវិញ ។ ការផ្ទេរនេះធ្វើឡើងដោយមានភាពតឹងតែងបំផុត ដោយមានការប្រឆាំងពីពួកព្រាហ្មណ៍មហន្ត ដែលមានអំណាចក្នុងតំបន់ ដែលកំពុងគ្រប់គ្រងទីនោះ រហូតដល់មានអន្តរាគមន៍ពីនាយករដ្ឋមន្ត្រីទី ១ របស់ឥណ្ឌា លោកបណ្ឌិត ជវាហរឡាល នេហ៍រូ ព្រោះគាត់ចង់ឲ្យព្រះមហាពោធិវិហារ ក្លាយជាទីពុទ្ធស្ថានទេសចរណ៍ សម្រាប់ពុទ្ធបរិស័ទទូទាំងពិភពលោក (១) ។ រហូតដល់ឆ្នាំ ១៩៥៣ ទើបព្រាហ្មណ៍មហន្តយល់ព្រមតាមលោកបណ្ឌិត នេហ៍រូ ផ្ទេរកម្មសិទ្ធិគ្រប់គ្រងព្រះមហាពោធិវិហារ ឲ្យរដ្ឋាភិបាលរដ្ឋពិហារ ។

ពិធីផ្ទេរកម្មសិទ្ធិគ្រប់គ្រងនោះ ត្រូវបានប្រារព្ធឡើង យ៉ាងឳឡារិកក្នុងថ្ងៃពេញបូណ៌មី វិសាខបូជា ថ្ងៃទី ២៨ ឧសភា ឆ្នាំ ១៩៥៣ ដែលមានអ្នកចូលរួមរហូតទល់ទៅ ៥០០ នាក់ មានពុទ្ធបរិស័ទ ជនជាតិទីបេត៍ ស្រីលង្កា ភូមា ឥណ្ឌា និងខ្មែរផងដែរ ។ រដ្ឋាភិបាលនៃរដ្ឋពិហារ បានបង្កើតគណៈកម្មាធិការគ្រប់គ្រងព្រះវិហារពុទ្ធគយា (BTMC) តាម «ច្បាប់ព្រះវិហារពុទ្ធគយា ឆ្នាំ ១៩៤៩» ។ ជាការគ្រប់គ្រងរួមគ្នា គណៈកម្មាធិការនេះមានសមាជិកចំនួន ៩ រូប និងភាគច្រើនត្រូវតែជាហិណ្ឌូ រួមទាំងប្រធានផង ។ តាមច្បាប់នេះ អធិការីស្រុក (គយា) ឬអភិបាលស្រុក (district magistrate: DM) ធ្វើជាប្រធានគណៈកម្មាធិការព្រះវិហារពុទ្ធគយា ដោយស្វ័យប្រវត្តិ តែបើគាត់មិនមែនហិណ្ឌូ រដ្ឋាភិបាលរដ្ឋត្រូវតែងតាំងប្រធានដែលជាហិណ្ឌូដោយផ្ទាល់ ។

ពុទ្ធសាសនិកទីមួយ ដែលបានធ្វើជាអធិបតីនៃព្រះមហាពោធិវិហារគឺ ឧបាសក អនាគារិកៈ មុនិន្ទ្រៈ (Anagarika Munindra, ១៩១៥~២០០៣) ជាអ្នកដើមកំណើតបេង្គ័លី ពីឆ្នាំ ១៩៥៣ ដល់ ១៩៥៧ ។ គាត់ជាសមាជិកដ៏សកម្មរបស់សមាគមមហាពោធិ និងជាគ្រូវិបស្សនាដ៏ល្បីល្បាញមួយរូបផងដែរ ។

នាយករដ្ឋមន្ត្រី នរេន្ទ្រៈ មោទី កំពុងនមស្ការចំពោះព្រះមហាពោធិវិហារ (អាយុជាង ១៥០០ ឆ្នាំ) នៅពុទ្ធគយា រដ្ឋពិហារ ។ រូបភាព៖ Rediff.com

ទើបតែក្នុងឆ្នាំ ២០១៣ រដ្ឋាភិបាលរដ្ឋពិហារ ក្នុងសម័យលោក នីតីស កុមារ ជាអភិបាលរដ្ឋ (មុខ្យមន្ត្រី) បានធ្វើវិសោធនកម្មច្បាប់ព្រះវិហារពុទ្ធគយា អនុញ្ញាតឲ្យប្រធានដែលជាអធិការីស្រុក ដែលមិនមែនជាហិណ្ឌូ អាចដឹកនាំនិងគ្រប់គ្រងព្រះមហាពោធិវិហារបាន (បក្ស BJP បានជំទាស់យ៉ាងខ្លាំងចំពោះវិសោធនកម្មច្បាប់នេះ លើកឡើងថាជាករណីមិនចាំបាច់) ។

តែសមាសភាពសមាជិកនៅដដែលគឺ ៤ រូបជាពុទ្ធបរិស័ទ និង ៤ រូបជាហិណ្ឌូ រាប់ទាំងព្រាហ្មណ៍មហន្តនៃពុទ្ធគយាម័ឋនោះផង ដែលជាសមាជិកដោយស្វ័យប្រវត្តិ រហូតទល់បច្ចុប្បន្ន ។ នេះបង្ហាញថា វិសោធនកម្មច្បាប់នេះ មិនបាននាំមកនូវប្រយោជន៍ ដល់ពុទ្ធសាសនិកប៉ុន្មានឡើយ ដ្បិតអីវាកម្រណាស់ ដែលអធិការីស្រុក មិនមែនជាហិណ្ឌូ ។

វាជារឿងអយុត្តិធម៌ណាស់សម្រាប់ពុទ្ធបរិស័ទ ព្រោះទ្រព្យសម្បត្តិជាទីជ្រះថ្លាបំផុតរបស់ព្រះពុទ្ធសាសនា ត្រូវបានគ្រប់គ្រងដោយពួកហិណ្ឌូទៅវិញ ។ ទោះបីជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ព្រះសង្ឃនៅតែបន្តទាមទារសិទ្ធិគ្រប់គ្រងព្រះមហាពោធិវិហារទាំងស្រុង មិនលះបង់ឡើយ ។ ប៉ុន្តែដោយសាររឿងនយោបាយហិណ្ឌូនិយម ឬមនោគមវិជ្ជាហិណ្ឌូត្វៈ ពុទ្ធបរិស័ទនៅតែមិនទាន់អាចគ្រប់គ្រងព្រះមហាពោធិវិហារនោះបាន និងសំឡេងសមាជិកពុទ្ធសាសនា នៅជាសំឡេងភាគតិចរហូត នៅក្នុងគណៈកម្មាធិការគ្រប់គ្រងព្រះមហាពោធិវិហារ ។

ស្របពេលនឹងការរីកចម្រើនឡើងវិញ នៃសកម្មភាពព្រះពុទ្ធសាសនា នៅតំបន់ពុទ្ធគយា និងរដ្ឋាភិបាលឯករាជ្យឥណ្ឌា បានធ្វើកំណែទម្រង់កម្មសិទ្ធិដីធ្លី ដោយការលុបបំបាត់នូវប្រព័ន្ធហ្សមីន្ទរី (ដង្ខៅដី) ឥទ្ធិពលព្រាហ្មណ៍ក៏ថយចុះជាលំដាប់ ។ ព្រាហ្មណ៍មហន្តនៃនិកាយសំករាចារ្យ មិនមានឥទ្ធិខ្លាំងដូចមុនទៀតឡើយ និងម្យ៉ាងទៀត ពុទ្ធគយាម័ឋរបស់ហិណ្ឌូដែលធ្លាប់ជាមជ្ឈមណ្ឌលរបស់សាសនាហិណ្ឌូ បានក្លាយជាទីស្ងាត់ពុំសូវមានសកម្មភាពអ្វីធំដុំឡើយ ។ គួរឲ្យកត់សម្គាល់ ឥទ្ធិពលរបស់សាសនាព្រាហ្មណ៍ពីអតីតកាលមកលើពុទ្ធសាសនា អាចមើលឃើញបានដោយងាយ គឺនៅតាមពុទ្ធស្ថាននានានៅប្រទេសឥណ្ឌា យើងឃើញមានវិហារហិណ្ឌូនៅក្បែរៗនោះស្ទើរគ្រប់ទីពុទ្ធស្ថាន ។

ជំនួបដ៏អស្ចារ្យនៃមហាគ្រូទាំងពីរ សម្ដេច ព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត និងព្រាហ្មណ៍ មហន្ត

ត្រលប់ទៅនិយាយពីជំនួបរវាងសម្តេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត និង ព្រាហ្មណ៍មហន្ត វិញ ។ សម័យនោះជាសម័យព្រាហ្មណ៍មហន្ត មានឥទ្ធិពលនិងអំណាចខ្លាំងណាស់ ដូចដែលសម្តេចព្រះសង្ឃរាជ បានរំឭកនៅក្នុងខ្សែអាត់សំឡេងសន្ទនាអក្សរសាស្ត្ររបស់ព្រះអង្គស្រាប់ ។ ប្រាកដណាស់ ការមិនស្វាគមន៍ចំពោះព្រះអង្គពីដំបូងពីសំណាក់ព្រាហ្មណ៍មហន្ត គឺដោយសាររឿងរ៉ាវក្តីក្ដាំរកាំរកុះជាមួយព្រះសង្ឃពុទ្ធសាសនា ដែលទាមទារសិទ្ធិគ្រប់គ្រងព្រះមហាពោធិវិហារ អស់ជាច្រើនទសវត្សរ៍ ដែលចាប់ផ្ដើមតាំងពីឆ្នាំ ១៨៩១ មកម៉្លេះ ។

ព្រាហ្មណ៍មហន្តមានឫកមហិមា ដែលសម្តេចព្រះសង្ឃរាជ បានយាងទៅជួបនោះគឺឈ្មោះ ហរិហរៈ គិរិ (Harihar Giri, ១៩៣២~១៩៥៨) ។ ព្រះអង្គបានសូត្រធម៌ថ្វាយបង្គំទេពធីតា សរស្វតី (ព្រះអាទិទេពមួយរបស់ហិណ្ឌូ) ជាភាសាសំស្ក្រឹត ធ្វើឲ្យព្រាហ្មណ៍មហន្ត ហរិហរៈ គិរិ លង់ចិត្តហើយថ្វាយស្វាយពីរកញ្ច្រែងដល់ព្រះអង្គទៀតផង ។

ខ្ញុំសូមមិនបកជាអត្ថបទនូវខ្សែអាត់សំឡេងរបស់សម្តេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត ក្នុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ ១៩៦០ ដែលព្រះអង្គបានរំឭកអំពីប្រវត្តិនៃជំនួប របស់ព្រះអង្គជាមួយព្រាហ្មណ៍មហន្តនោះទាំងស្រុងទេ ។ សូមនិមន្តនិងអញ្ជើញទស្សនានូវទិដ្ឋភាពពុទ្ធគយាម័ឋ និងស្ដាប់សម្តេចព្រះសង្ឃរាជ ទ្រង់រំឭកពីប្រវត្តិរបស់ព្រះអង្គ កាលយាងទៅជួបព្រាហ្មណ៍មហន្តដោយផ្ទាល់ នៅខាងក្រោមនេះដូចតទៅ (សូមរំលងទៅនាទី ទី១២:៣០)៖

លេខយោង៖
(១) Geary, D. (eds.) (2014), Cross-disciplinary Perspectives on a Contested Buddhist Site: Bodh Gaya Jataka, London: Routledge, pp. 111.
(២) Kemper, S. (2015), Rescued from the Nation: Anagarika Dharmapala and the Buddhist World, Chicago, IL, Chicago University Press, pp. 258.

For the English version of this article, please visit Samdech Preah Sangharaja Chuon Nath Encountered Brahman Mahant in Bodhgaya in 1950.

© រក្សាសិទ្ធិដោយលោកវិទូ