សម្ដេចព្រះមហាឃោសានន្ទ វ៉ា យ៉ាវ កាលសិក្សានៅប្រទេសឥណ្ឌា៖ សើរើឡើងវិញរឿងរ៉ាវខ្លះ

ព្រះមហា វ៉ា យ៉ាវ ទី២ពីខាងស្ដាំ ។ រូបភាព៖ ទស្សនាវដ្ដីមិត្តសាលាបាលី

លោកវិទូ | ថ្ងៃ ៥᧻៧ ឆ្នាំជូត ទោស័ក ព.ស. ២៥៦៤ | ១១ មិថុនា ២០២០

ស្ទើរតែមិនបាច់ធ្វើការណែនាំ ក៏ព្រះតេជព្រះគុណនិងលោកអ្នកភាគច្រើនបានស្គាល់ច្រើនឬតិចអំពីសម្ដេចព្រះមហាឃោសានន្ទ (១៩២៥-២០០៧) ជាវីរសង្ឃខ្មែរល្បីល្បាញពេញពិភពលោក ដោយគេបានទទួលស្គាល់ថាព្រះអង្គគឺជា «មហាព្រះគ្រូ» ជាព្រះរស់ ឬជាព្រះពោធិសត្វ ក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនាមួយព្រះអង្គ ក្នុងចំណោមមហាព្រះគ្រូទាំង ៤ អង្គ (១) ដែលបានលះបង់ប្រយោជន៍ផ្ទាល់ខ្លួន ក្នុងការធ្វើចលនាដើម្បីបុព្វហេតុជាតិ និងសន្ដិភាពពិភពលោក ក្នុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ ១៩៩០ ។ នៅស្រុកខ្មែរវិញ យើងស្គាល់ព្រះអង្គថាជា «ព្រះសង្ឃសន្តិភាព», «គន្ធីរបស់កម្ពុជា» និងជា «ព្រះពុទ្ធក្នុងសមរភូមិ» តាមរយៈធម្មយាត្រាបញ្ចប់សង្គ្រាម និងបង្រួបបង្រួមជាតិខ្មែរ ។

ជីវប្រវត្តិរបស់ព្រះអង្គត្រូវបានអ្នកនិពន្ធចងក្រងទុក រួមទាំងទ្រឹស្តីនិងសកម្មភាពរបស់ព្រះអង្គផងពិស្ដារល្មមដែរហើយ ដូចមាននៅក្នុងសៀភៅ «សម្ដេចព្រះមហាឃោសានន្ទ: ព្រះពុទ្ធក្នុងសមរភូមិ» ដោយព្រះសង្ឃជនជាតិអាម៉េរិក ភិក្ខុ សន្ដិធម្មោ (២០០៧) សៀវភៅ «សម្ដេចព្រះមហាឃោសានន្ទ និង សន្តិភាព» ដោយព្រះធម្មចរិយាវង្សា វជិរប្បញ្ញោ ញ៉ែម គឹមតេង (២០១០) សៀវភៅ «មហាបុរសពុទ្ធសាសនានៅប្រទេសខ្មែរ» ដោយ ស៊ិន សុវណ្ណនិ (២០១២) និងសៀវភៅជាភាសាអង់គ្លេសមួយចំនួនទៀត ។ សម្ដេចព្រះមហាឃោសានន្ទ  ក៏បាននិពន្ធសៀវភៅដ៏ពេញនិយមមួយក្បាលដែរគឺ «មួយជំហានម្ដង៖ ការចំរើនបញ្ញា និង ករុណាធម៌» ជាភាសាអង់គ្លេស បកប្រែនិងរៀបចំបោះពុម្ពដោយ ភិក្ខុ វជិរប្បញ្ញោ ញ៉ែម គឹមតេង (១៩៩៣) ។

ដូច្នេះនៅក្នុងទីនេះ ខ្ញុំសូមលើកយកតែការសិក្សានិងសកម្មភាពរបស់ព្រះអង្គ កាលគង់នៅប្រទេសឥណ្ឌាអស់រយៈពេលជិតមួយទសវត្សរ៍កន្លះ និងសិក្សាឡើងវិញនូវកាលបរិច្ឆេទមួយចំនួន ដែលហាក់មិនទាន់ស៊ីសង្វាក់គ្នាខ្លះ ដែលគួរសើរើរឿងរ៉ាវខ្លះឡើងវិញ ដោយយោងតាមប្រភពឯកសារទស្សនាវដ្ដីពុទ្ធសាសនាសំខាន់ពីរគឺ ទស្សនាវដ្ដីកម្ពុជសុរិយា និងទស្សនាវដ្ដីមិត្តសាលាបាលី ដែលក្រោយមកប្តូរឈ្មោះជា ទស្សនាវដ្ដីមិត្តពុទ្ធិកវិទ្យាល័យវិញ ។

ជីវប្រវត្តិសង្ខេប

សម្តេចព្រះមហាឃោសានន្ទ នាមដើម វ៉ា យ៉ាវ ប្រសូតនៅថ្ងៃទី ២៣ ឧសភា ១៩២៥ (តាមប្រភពខ្លះ ១៩១៣) ក្នុងត្រកូលកសិករមួយ នៅឃុំបារាយណ៍ ស្រុកដូនកែវ ខេត្តតាកែវ ។ ព្រះអង្គមានបិតាឈ្មោះ ចាយ (អនិច្ចកម្មតាំងពីលោកនៅកុមារ) មាតាឈ្មោះ វ៉ា ស៊ាង ហើយព្រះអង្គជាបុត្រទោលតែម្នាក់គត់ក្នុងគ្រួសារ ។

ដោយមាននិស្ស័យក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនាតាំងពីតូច ក្នុងអាយុ ៨ ឆ្នាំ កុមារា វ៉ា យ៉ាវ ត្រូវបានមាតាបិតាយកទៅផ្ញើនឹងព្រះសង្ឃវត្តបារាយណ៍ ដើម្បីបានសិក្សារៀនសូត្រអក្សរសាស្រ្តលេខនព្វន្ត ក្នុងសម្នាក់ព្រះសង្ឃ ក្នុងខេត្តកំណើតនេះ ។ លុះអាយុបាន ១៤ ឆ្នាំ ក៏បានបួសជាសាមណេរនៅក្នុងវត្តដដែល ហើយក៏បានចូលរៀនសាលបាលី នៅក្នុងវត្តអង្គមេត្រី ខេត្តតាកែវ ។ បន្ទាប់ពីប្រឡងជាប់ថ្នាក់បាលីរងហើយ ក្នុងឆ្នាំ ១៩៣០ សាមណេរ វ៉ា យ៉ាវ បាននិមន្តទៅបន្តការសិក្សានៅវត្តកែវព្រះភ្លើង នៅទីក្រុងភ្នំពេញ ដើម្បីបន្តថ្នាក់ពុទ្ធិកវិទ្យាល័យទៀត ។

សាមណេរ វ៉ា យ៉ាវ បានបំពេញឧបសម្បទាជាភិក្ខុភាវៈនៅឆ្នាំ ១៩៤៣ ដែលមានសម្តេចព្រះមហាសុមេធាធិបតី ជួន ណាត ជាព្រះឧបជ្ឈាយ៍ និងមាននាមប្បញ្ញតិ្តថា ឃោសានន្ទ ។ ក្រោយពីបានបំពេញឧបសម្បទាជាភិក្ខុហើយ ភិក្ខុ វ៉ា យ៉ាវ ក៏រឹតតែបន្ថែមការប្រឹងប្រែងសិក្សារៀនសូត្ររហូតបានបញ្ចប់ការសិក្សា នៅពុទ្ធិកសាកលវិទ្យាល័យព្រះសីហនុរាជ ទីក្រុងភ្នំពេញ ។

រូបភាពទី១៖ មហា មាស ចន មហា អាំ សួន និងមហា វ៉ា យ៉ាវ ថតមុនពេលចេញដំណើរទៅកាន់ប្រទេសឥណ្ឌា ក្នុងឆ្នាំ១៩៥៥ ។ រូបភាពទី២៖ នវនាលន្ទា មហាវិហារ (សាកលវិទ្យាល័យនាលន្ទា) បច្ចុប្បន្ន ។ រូបភាព៖ www.nnm.ac.in

ការសិក្សានៅមហាវិទ្យាល័យនាលន្ទា ប្រទេសឥណ្ឌា ១៤ ឬ ១៥ឆ្នាំ?

បន្ទាប់មក ព្រះអង្គបានបន្ដការសិក្សាវិជ្ជាជាន់ខ្ពស់ នៅប្រទេសឥណ្ឌា ក្នុងឆ្នាំ ១៩៥៥ ។ ប៉ុន្ដែសៀវភៅខាងលើបានសរសេរថា ព្រះអង្គនិមន្តទៅឥណ្ឌា ក្នុងឆ្នាំ ១៩៥៣ ។ តែតាមពិតគឺនៅក្នុងឆ្នាំ ១៩៥៥ ទេ នេះបើតាមការចុះផ្សាយរបស់ទស្សនាវដ្ដីមិត្តសាលាបាលី លេខ ៣.៤ (មើលលេខ ៩-១០ ផង) ឆ្នាំ ១៩៥៥ ។ កាលនោះមានព្រះសង្ឃខ្មែរទាំងអស់ ៣ អង្គគឺ មហា មាស ចន ១ មហា អាំ សួន ១ និងមហា វ៉ា យ៉ាវ ១ ដែលជាក្រុមព្រះសង្ឃខ្មែរទី១ បន្ទាប់ពីភិក្ខុ គួច គីឡេង (១៩៥៤) បាននិមន្តទៅរៀននៅប្រទេសឥណ្ឌាមុនគេ ដែលមុនភិក្ខុ គួច គីឡេងហ្នឹងទៀតគឺភិក្ខុធម្មទូតខ្មែរល្បីល្បាញមួយអង្គគឺ សម្ដេចព្រះធម្មវរៈ មហាថេរ (បែល ឡុង) ក្នុងឆ្នាំ ១៩៤៨ (១៩៥០) ។

ទស្សនាវដ្ដីនេះបានរៀបរាប់យ៉ាងពិស្ដារ អំពីព្រឹត្តិការណ៍ដ៏សំខាន់នេះ ក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រពុទ្ធសាសនាខ្មែរ ក្នុងថ្ងៃចេញដំណើរនៅឯព្រលានយន្តហោះពោធិចិនតុង នៅថ្ងៃសុក្រ ទី៤ កុម្ភៈ ដោយមានពុទ្ធបរិស័ទ និងព្រះសង្ឃយ៉ាងច្រើនបានជូនដំណើរសមណនិស្សិតទាំងបីអង្គនេះ ។ ខាងព្រះសង្ឃមានព្រះធម្មលិខិត ល្វី ឯម ព្រះពោធិវ័ង្ស ហួត តាត ជាដើម ។ រីឯខាងគ្រហស្ថមាន លោក រ៉ាយ ប៉ុក និងឯកឧត្តម សម ញាណ ប្រធានពុទ្ធិកសមាគមជាដើម ។ ក្នុងការជូនដំណើរនេះ ក្រុមពុទ្ធបរិស័ទសឹងតែមានសេចក្តីត្រេកអរគ្រប់គ្នា ដោយយោបល់ថា ប្រទេសកម្ពុជា នឹងមានសមណៈទូត ខាងសាសនាជាប្រាកដតទៅអនាគតជាក់ជាមិនខាន ។

ព្រះអង្គនិងព្រះសង្ឃខ្មែរពីរអង្គទៀតបានចូលរៀននៅមហាវិទ្យាល័យនាលន្ទា ក្រុងរាជគ្រឹះ រដ្ឋពិហារ ដែលទើបតែនឹងបើកដំណើរការថ្មី ក្នុងឆ្នាំ ១៩៥១ ដែលផ្ដួចផ្ដើមគំនិតដោយប្រធានាធិបតីទី១ របស់ឥណ្ឌា ឯកឧត្តម រាជេន្ទ្រ ប្រសាទ ដើម្បីស្នងភាពល្បីល្បាញរបស់នាលន្ទាសម័យបុរាណ ដែលជាមជ្ឈមណ្ឌលសិក្សាពុទ្ធសាសនាដ៏សំខាន់បំផុតមួយ ស្របតាមគោលនយោបាយការបរទេសការទូតវប្បធម៌របស់នាយករដ្ឋមន្ត្រីទី១របស់ឥណ្ឌា លោកបណ្ឌិត ចាវ៉ាហាឡាល់ នេហ៍រូ ក្នុងការយកព្រះពុទ្ធសាសនាធ្វើជាគ្រឿងផ្សារភ្ជាប់ទំនាក់ទំនងអន្តរជាតិ ជាមួយប្រទេសក្នុងតំបន់អាស៊ី និងជាពិេសសតំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍ ។

ដំបូងឡើយវាជាវិទ្យាស្ថានសិក្សាស្រាវជ្រាវដែលមានព្រះតេជព្រះគុណ ជគទិស កស្សប (Jagdish Kashyap) ជាស្ថាបនិកនិងជាព្រះប្រធានគ្រប់គ្រង និងក្រោយមកក្នុងជំនាន់ព្រះមហាឃោសានន្ទ បានអភិវឌ្ឍទៅជា «វននាលន្ទាមហាវិហារ» រហូតមកដល់បច្ចុប្បន្ន ដែលមានតម្លៃទទួលស្គាល់ស្មើនឹងសាកលវិទ្យាល័យ ។ ជាកូនអ្នកស្រុករដ្ឋពិហារ ភិក្ខុកស្សបបានចូលបួសក្នុងសម្នាក់ព្រះពុទ្ធសាសនា មួយឆ្នាំក្រោយបញ្ចប់ការសិក្សាថ្នាក់អនុបណ្ឌិតភាសាសំស្ក្រឹត នៅសាកលវិទ្យាល័យហិណ្ឌូពារាណសី ក្នុងឆ្នាំ១៩៣២ និងបានបន្តការសិក្សាថ្នាក់បណ្ឌិតនៅសាកលវិទ្យាល័យកល្យាណី ប្រទេសស្រីលង្កាក្នុងឆ្នាំ១៩៣៣ ។

វិទ្យាស្ថាននវនាលន្ទាបានផ្ដោតលើការសិក្សាភាសាបាលី និងពុទ្ធសាសនា និងភាសាហិណ្ឌី ចិន ទីបេត៍ ជាដើម ។ យោងតាមសំណេរប្រវត្តិសង្ខេបនៃនាលន្ទារបស់មហា មាស ចន (១៩៥៦) វគ្គសិក្សាកាលនោះមាន ៤ ឆ្នាំ គឺឆ្នាំទី១ ហៅថា «សាស្ត្រី» សម្រាប់សិស្សចេះភាសាបាលីខ្លះៗ, ឆ្នាំទី២ ហៅថា «អាចារ្យ» សម្រាប់សិស្សចេះភាសាបាលីគ្រាន់បើ, ឆ្នាំទី៣ ហៅថា «បរិញ្ញាត្រី» វិជ្ជាគ្រប់យ៉ាងរៀនជាភាសាអង់គ្លេសទាំងអស់ និងឆ្នាំទី៤ ហៅថា «បរិញ្ញាទោ» បាលីនិងអង់គ្លេសរៀនបញ្ចូលគ្នា ។ បាលីប្រើសម្រាប់ស្រាវជ្រាវច្បាប់ពុទ្ធសាសនាពិតៗ មានព្រះអភិធម្មជាដើម និងក្នុងការសរសេរប្រឡង ។

តាមខ្ញុំយល់ថា មើលទៅលើកម្មវិធីសិក្សាខាងលើ ព្រះសង្ឃខ្មែរយើងប្រាកដជាចេះជាងស្រាប់ផងក៏មិនដឹង ព្រោះលោករៀនឡើងអស់ថ្នាក់ទៅហើយ កាលនៅស្រុកខ្មែរ ។ ទោះយ៉ាងណា វននាលន្ទាត្រូវបានដំឡើងឲ្យមានតម្លៃស្មើនឹងថ្នាក់សាកលវិទ្យាល័យតាមស្តង់ដារសម័យទំនើប នៅក្នុងឆ្នាំ ២០០៦ ។

ដូច្នេះបើយោងតាមឯកសារទស្សនាវដ្ដីមិត្តសាលាបាលី ព្រះមហាឃោសានន្ទបានគង់នៅនាលន្ទានេះអស់រយៈពេល ១៤ ឆ្នាំ បើគិតពីឆ្នាំ ១៩៥៥ ដល់ឆ្នាំ ១៩៦៩ ចាប់តាំងពីថ្នាក់បរិញ្ញាបត្ររហូតដល់ថ្នាក់បណ្ឌិត ។ ក្នុងរយៈពេលនៃការស្រាវជ្រាវថ្នាក់បណ្ឌិតនៅទីនេះ មហា វ៉ា យ៉ាវ បានទទួលឥទ្ធិពលពីព្រះសង្ឃជប៉ុនមួយអង្គ ដែលមានកិត្តិនាមល្បីល្បាញព្រះនាមថាព្រះតេជព្រះគុណ នីជីដាស៊ូ ហ្វូជី (Nichidatsu Fujii) ដែលជាអ្នកបង្កើតនិកាយពុទ្ធសាសនាជប៉ុនមួយដើម្បីសន្តិភាព មានឈ្មោះថា នីពុនហ្សាន មីយូ ហូជិ (Nipponzan Myohoji) ។ ក្នុងវ័យជាយុវសមណៈ មហា វ៉ា យ៉ាវ បានទទួលឥទ្ធិពលយ៉ាងខ្លាំង ពីព្រះសង្ឃមហាយានជាតិជប៉ុនអង្គនេះ ផ្នែកទ្រឹស្ដីអហិង្សា និងការប្រឆាំងនឹងសង្គ្រាមដែលកំពុងឆាប់ឆេះស្ទើរគ្រប់ទីកន្លែងក្នុងពិភពលោកនាពេលនោះ ។

ព្រះតេជព្រះគុណ នីជីដាស៊ូ ហ្វូជី  បានមានព្រះថេរដីកាប្រាប់ព្រះមហា វ៉ា យ៉ាវ ថា «ព្រះសង្ឃពុទ្ធសាសនា ពិតប្រាកដ មិននៅតែមួយកន្លែងឡើយ» ។ នេះជាឱវាទមួយក្នុងចំណោមឱវាទទាំងឡាយរបស់ព្រះគ្រូជប៉ុនអង្គនេះចំពោះព្រះមហាឃោសានន្ទ ដែលជាបច្ច័យញ៉ាំងឲ្យព្រះអង្គធ្វើសកម្មសាសនាដើម្បីសន្តិភាពនិងអហិង្សា ស្ទើរគ្មានពេលសម្រាកពេញមួយជីវិតរបស់ព្រះអង្គ នាពេលខាងក្រោយមក ។

សមណៈនិស្សិតខ្មែរយើង៣អង្គ (ពីឆ្វេង៖ មហា មាស ចាន មហា អាំ សួន និង មហា វ៉ា យ៉ាង) កំពុងសូត្រធម៌នមស្ការ បូជា ក្រោមដើមពោធិព្រឹក្សជាទីដែលព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធទ្រង់ត្រាស់ ផ្សាយតាមរលកធាតុអាកាសឥណ្ឌៀ នៅពេលបុណ្យពុទ្ធជយន្តិរំលឹកដល់អាយុនៃពុទ្ធសាសនាជាគំរប់ ២.៥០០ ព្រះវស្សា, ឧសភា ១៩៥៦ ។ រូបភាព៖ ទស្សនាវដ្ដីមិត្តសាលាបាលី

ព្រះមហាឃោសានន្ទមិនបានអមព្រះរាជដំណើរសម្ដេចព្រះមហាសុមេធាធិបតី ជួន ណាត ទៅប្រទេសភូមាទេ?

តាមសៀវភៅប្រវត្តិខាងលើបានលើកឡើងស្រដៀងគ្នាថា នៅឆ្នាំ១៩៥៦ មហាសន្និបាតសង្ឃព្រះពុទ្ធសាសនា ដែលគេឲ្យឈ្មោះថា ឆដ្ឋសង្គាយនា បានត្រូវប្រារព្ធឡើងនៅប្រទេសភូមា ហើយពីប្រទេសកម្ពុជា សម្តេចព្រះមហាសុមេធាធិបតី ជួន ណាត បានដឹកនាំប្រតិភូសង្ឃខ្មែរទៅចូលរួមមហាសន្និបាតដែលកើតឡើងនេះ ស្របពេលនឹងពិធីបុណ្យ ព.ស ២៥០០ ។ នៅពេលដែលបានឮថាព្រះគ្រូរបស់ព្រះអង្គនិមន្តទៅទីនោះដែរ ព្រះមហា វ៉ា យ៉ាវ ក៏បានសុំការអនុញ្ញាតពីសាលា ផ្អាកការសិក្សាមួយរយៈសិន ដើម្បីទៅហែព្រះគ្រូរបស់ព្រះអង្គ នៅប្រទេសភូមារហូតដល់ចប់បេសកកម្ម ទើបបាននិមន្តត្រលប់ទៅសិក្សាដូចដើមវិញ ។

ប៉ុន្តែកាលបរិច្ឆេទត្រង់នេះហាក់មិនសមស្របតាមកំណត់ត្រាព្រឹត្តិការណ៍ ដែលយើងឃើញមានចុះនៅលើទស្សនាវដ្ដីពុទ្ធសាសនាសម័យនោះ ដូចជាកម្ពុជសូរិយា និង មិត្តសាលាបាលី ។ ប្រវិត្តិនៃការធ្វើឆដ្ឋសង្គាយនានេះ ត្រូវបានចុះផ្សាយបរិយាយយ៉ាងពិស្ដារក្នុងលេខពិសេសនៃទស្សនាវដ្ដីមិត្តសាលាបាលី «ឆដ្ឋសង្គាយនា» ឆ្នាំទី៤ លេខពិសេសទី ៦-៧ ខែមិថុនា-កក្កដា (១៩៥៤) និងទស្សនាវដ្ដីកម្ពុជសុរិយាពីរលេខតគ្នាគឺ ឆ្នាំទី ២៦ ខែ វិច្ឆិកា លេខ ១១ និងខែធ្នូ លេខ ១២ ព.ស. ២៤៩៧ គ.ស. ១៩៥៤ ។

តាមពិតបុណ្យឆដ្ឋសង្គាយនាដ៏មហស្ចារ្យនេះ ត្រូវបានប្រារព្ធធ្វើឡើងនៅមហាបាសាណគុហា ចម្ងាយពីក្រុងរ៉ង្គូនជាង ៥ គីឡូម៉ែត្រ មានរយៈពេលដល់ទៅពីរឆ្នាំពេញ ចាប់ពីខែវិសាខ (១៧ ឧសភា) ឆ្នាំ១៩៥៤ ដល់ខែវិសាខ (២៤ ឧសភា) ឆ្នាំ១៩៥៦ ដែលថ្ងៃចុងក្រោយចំថ្ងៃបុណ្យពាក់កណ្ដាលសាសនា ឬពុទ្ធសាសនា២៥០០ឆ្នាំ (សម្រាប់ភូមា ឥណ្ឌា ស្រីលង្កា ជាដើម, ខ្មែរយើងដូចគ្នានឹងថៃនិងលាវបានធ្វើបុណ្យនេះក្នុងឆ្នាំ១៩៥៧ ខុសគ្នាមួយឆ្នាំ) ។

ថ្ងៃបុណ្យធំជាងគេគឺថ្ងៃចាប់ផ្ដើម ១៧ ឧសភា ១៩៥៤ ដែលសម្តេចព្រះមហាសុមេធាធិបតី ជួន ណាត ទ្រង់បានយាងចូលរួម អមដោយព្រះគ្រូសង្ឃសត្ថា ប៉ុណ្ណ សម្ភាជ (ធម្មារាមោ) (អ្នកផ្ដល់បទសម្ភាសន៍ដល់ទស្សនាវដ្ដីមិត្តសាលាបាលី ឆ្នាំ១៩៥៤) ជាតំណាងផ្លូវការរបស់រាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា និងបាននិមន្តចូលរួមដោយព្រះថេរៈ៧អង្គទៀតមាន ព្រះទេពសត្ថា កឹម តូ (ចន្ទមង្គលោ) (អ្នករៀបរៀងព្រឹត្តិការណ៍ដំណើរទៅកាន់ប្រទេសភូមា ឆ្នាំ១៩៥៤) ជាដើមដោយត្រូវចំណាយសោហ៊ុយផ្ទាល់ខ្លួន ។ មានគ្រហស្ថ ៣ រូប និងឧបាសក ៧ រូប ផ្សេងទៀតមានសទ្ធាជ្រះថ្លាបានអមព្រះរាជដំណើរទៅជាមួយផង ។ ទាំងអស់គ្នាត្រូវចេញដំណើរពីភ្នំពេញទៅថ្ងៃទី ១១ ខែឧសភា ប៉ុន្តែដោយបញ្ហាជើងយន្តហោះ ឧបាសក ៣ រូបត្រូវខកដំណើរ ។

ព្រះគ្រូសង្ឃសត្ថា ប៉ុណ្ណ សុម្ភាជ បានរៀបរាប់ក្នុងទស្សនាវដ្ដីមិត្តសាលាបាលី (១៩៥៤) ថា ឧបាសក ៣ រូបនោះបានចេញដំណើរមកទាន់គ្នា នៅទីក្រុងបាងកក ប្រទេសថៃ ហើយសម្ដេចព្រះមហាសុមេធាធិបតីបាន «សុំនិមន្តព្រះវីរៈធម្មវរៈមហាថេរ (បែល ឡុង) ឲ្យទៅកាន់ប្រទេសភូមាជាមួយផង លោកក៏ព្រមទៅ» ។ គណៈប្រតិភូខ្មែរទាំងអស់បានចួបជុំគ្នានៅព្រលានយន្តហោះដនមឿង ហើយចេញដំណើរទៅប្រទេសភូមា នៅព្រឹកថ្ងៃសៅរ៍ ទី១៥ ខែឧសភា ។

នៅក្នុងឱកាសដ៏វិសេសវិសាលនោះ សម្ដេចព្រះធម្មវរៈ មហាថេរ មានភារៈជាអ្នកថ្លែងសាររបស់រាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា និងសាររបស់ពុទ្ធិកសមាគមមជ្ឈមណ្ឌលភូមិភាគកម្ពុជរដ្ឋ ជាភាសាអង់គ្លេស និងក៏ប្រហែលជាអ្នកបកប្រែភាសាអង់គ្លេសថ្វាយសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត ផងដែរ ។ ក្នុងឱកាសនេះឯងហើយ សម្តេចព្រះមហាសុមេធាធិបតី ជួន ណាត បានទទួលព្រះបរមងារជា «អគ្គមហាបណ្ឌិត» ដ៏ឧត្តមប្រសើរបំផុតរបស់ប្រទេសភូមា និងក្រោយមកនៅក្នុងពិធីបុណ្យពុទ្ធសាសនា២៥០០ នៅប្រទេសកម្ពុជាដ៏មហាអស្ចារ្យ ក្នុងឆ្នាំ ១៩៥៧ ទើបថ្វាយសញ្ញាបត្រព្រះបរមងារថា «អភិធជមហារដ្ឋគុរុ» ចំពោះសម្ដេចព្រះមហាសុមេធាធិបតីទៀត ដែលជាសមណនាមខ្ពស់បំផុតរបស់ប្រទេសភូមា ។

គណៈប្រតិភូខ្មែរបានត្រលប់មកកម្ពុជាវិញនៅថ្ងៃទី ២៩ ឧសភា និងបានចូលសម្រាក់នៅប្រទេសថៃដើម្បីបំពេញកិច្ចនានាបីបួនថ្ងៃទៀត រហូតដល់ថ្ងៃទី ៤ មិថុនាទើបត្រលប់មកដល់កម្ពុជាវិញ ។

ដូច្នេះយើងសង្កេតឃើញថា ព្រះមហាឃោសានន្ទមិនបាននិមន្តចូលរួម ក្នុងពិធីបុណ្យឆដ្ឋសង្គាយនាវគ្គដំបូងឆ្នាំ ១៩៥៤ នេះទេ ព្រោះពេលនោះព្រះអង្គគង់នៅប្រទេសកម្ពុជានៅឡើយ និងមិនទាន់បាននិមន្តមកប្រទេសឥណ្ឌាទេ ។ ចុះឆ្នាំ១៩៥៦? យើងពុំទាន់ឃើញមានឯកសារណាបានបញ្ជាក់ថា សម្ដេចព្រះមហាសុមេធាធិបតីបានយាងទៅកាន់ប្រទេសភូមាម្ដងទៀតទេក្នុងឆ្នាំ១៩៥៦ ដែលជាឆ្នាំបញ្ចប់មហាឆដ្ឋសង្គាយនានៅទីនោះ ។ ប៉ុន្តែយោងតាមទស្សនាវដ្ដីកម្ពុជសុរិយា (១៩៥៦) បានឲ្យបានដឹងថា ប្រតិភូសង្ឃខ្មែរចំនួន៨អង្គមានព្រះវិសុទ្ធមុនី ថ្លាង អ៊ុក វត្តឧណ្ណាលោម ជាព្រះប្រធាន បានដឹកនាំគណៈប្រតិភូខ្មែរទៅប្រទេសភូមានៅខែធ្នូ ឆ្នាំ១៩៥៥ តាមការនិមន្តរបស់រដ្ឋាភិបាលភូមា ដើម្បីចូលរួមក្នុងសន្និបាតក្នុងចតុត្ថវារៈ នៃឆដ្ឋសង្គាយនា ។

ម្យ៉ាងទៀតនៅក្នុងឆ្នាំ១៩៥៦ រដ្ឋាភិបាលឥណ្ឌាក៏បានប្រារព្ធពិធីបុណ្យពុទ្ធជយន្តិពុទ្ធសាសនា២៥០០ យ៉ាងគគ្រឹកគគ្រេងផងដែរ ពីថ្ងៃទី២៤ វិច្ឆិកា ឆ្នាំ១៩៥៦ ដល់ថ្ងៃទី ១២ ធ្នូ ១៩៥៦ ។ លោក រ៉ាយ ប៉ុក ប្រធានសមាគមមិត្តពុទ្ធិកវិទ្យាល័យ ត្រូវបានគណៈកម្មាធិការបុណ្យអញ្ជើញឲ្យចូលរួមផងដែរ ។ កាលនោះ រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងធម្មការ ឯកឧត្តម សម សារី ជាប្រធានគណៈប្រតិភូកម្ពុជា ។ នៅក្នុងទស្សនាវដ្ដីកម្ពុជសុរិយា (១៩៥៧) លោក រ៉ាយ ប៉ុក បានរៀបរាប់ក្នុងកំណត់ហេតុរបស់គាត់ថា «ខ្ញុំនឹងអ្នកប្រែភាសា, ភិក្ខុ វ៉ា យ៉ាវ សមណនិស្សិតជាតិខ្មែរ ដែលសមាគមមិត្តពុទ្ធិកវិទ្យាល័យបញ្ជូនឲ្យទៅរៀននៅវិទ្យាល័យនាលន្ទាបាននាំគ្នាទៅទស្សនារដ្ឋសភា» ។ នៅក្នុងទស្សនាវដ្ដីមិត្តពុទ្ធិកវិទ្យាល័យ (លេខ៨, ១៩៥៦) ភិក្ខុ អាំ សួន សមណនិស្សិតមហាវិទ្យាល័យនាលន្ទា បានរៀបរៀងយ៉ាងពិស្ដារផងដែរ អំពីពិធីបុណ្យពាក់កណ្ដាលពុទ្ធសាសនាពុទ្ធជយន្តិ ដ៏មហោឡារិកនេះនៅពុទ្ធគយា ប្រទេសឥណ្ឌា ដោយបានរៀបរាប់ថា សមណនិស្សិតខ្មែរទាំង៣អង្គក៏បានចូលរួមក្នុងពិធីបុណ្យនោះដែរ ។

ដូច្នេះបើយោងតាមកំណត់ត្រាទស្សនាវដ្ដីពុទ្ធសាសនាសំខាន់ទាំងពីរខាងលើ ដែលចេញផ្សាយប្រចាំខែជាពិសេសអំពីព្រឹត្តិការណ៍ពុទ្ធសាសនាស្ទើរមិនមានចន្លោះនាកាលនោះ យើងយល់ឃើញថា ក្នុងឱកាសបុណ្យពាក់កណ្ដាលសាសនាពុទ្ធជយន្តិ ឆ្នាំ១៩៥៦ ព្រះមហាឃោសានន្ទបានគង់នៅប្រទេសឥណ្ឌា និងពុំបាននិមន្តទៅប្រទេសភូមាទេ ។

រូបថត (ទី១) និងរូបថតពីវីដេអូយូធូប ដែលបង្ហាញពីវត្តមានរបស់មហា វ៉ា យ៉ាវ កាលព្រះអង្គគង់នៅប្រទេសឥណ្ឌា (១៩៥៥-១៩៦៩) ។

វិភាគលើឃ្លីបវីដេអូពីរលើបណ្ដាញយូធូប៖ ស្គាល់បណ្ឌិតអម្ពេឌករ និងចួបសម្ដេចសីហនុនៅដែល្លី

យើងឃើញមានវីដេអូឃ្លីបពីរនៅលើបណ្ដាញយូធូប ដែលបង្ហោះដោយសារព័ត៌មានអន្តរជាតិអេភី (AP) អំពីដំណើរទស្សនកិច្ចផ្លូវការរបស់សម្ដេចព្រះនរោត្តម សីហនុ ព្រះប្រមុខរដ្ឋនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ក្នុងឆ្នាំ១៩៥៨ និងឆ្នាំ១៩៦៣ ដែលអាចមើលស្គាល់ថាមានរូបភាពមហា វ៉ា យ៉ាវ ក្នុងនោះដែរ ។

ចូរក្រឡេកមើលរូបភាពទាំងបួនខាងលើ ។ រូបភាពខាងឆ្វេងខាងលើជា បណ្ឌិត ប៊ី.អ័រ. អម្ពេឌករ (B. R. Ambedkar, भीमराव अम्बेडकर) និងភរិយារបស់គាត់ ព្រមទាំងព្រះសង្ឃពុទ្ធសាសនាដែលមិនបានរៀបរាប់ព្រះនាម (ក្នុងប្រភពដើម) ក្នុងពិធីបុណ្យពុទ្ធជយន្តិ ឬព្រះពុទ្ធសាសនា២៥០០ នៅគេហដ្ឋានរបស់គាត់ នៅទីក្រុងញូវដែល្លី ឆ្នាំ១៩៥៦ ដែលជារូបភាពពេញនិយមក្នុងចំណោមបរិស័ទរបស់គាត់ ព្រោះជាពិធីបុណ្យពុទ្ធសាសនាចុងក្រោយដែលគាត់បានប្រារព្ធធ្វើ មុនពេលគាត់ស្លាប់នៅថ្ងៃទី ៦ ធ្នូ ឆ្នាំដដែល ។

នៅក្នុងរូបភាពនេះដែរ យើងឃើញមានព្រះសង្ឃបីបួនអង្គផងដែរ ។ ពីរអង្គឈរនៅជាប់ភរិយារបស់បណ្ឌិត អម្ពេឌករ មើលទៅដូចព្រះសង្ឃខ្មែរ ដោយអង្គទី១ពាក់វែនតាអាចជា មហា មាស ចន និងអង្គទី២អាចជា មហា វ៉ា យ៉ាវ ។ ព្រះសង្ឃទាំងពីរអង្គលេចឡើងម្ដងទៀត នៅក្នុងខ្សែវីដេអូឯកសារទី១នៅលើយូធូប (រូបថតពីវីដេអូទាំងពីរខាងឆ្វេង) ក្នុងពេលដែលព្រះអង្គនិមន្តទៅទទួលសម្ដេចព្រះនរោត្តម សីហនុ ក្នុងដំណើរព្រះរាជទស្សនកិច្ចផ្លូវការលើកទី២ទៅកាន់ប្រទេសឥណ្ឌា នៅអាកាសយានដ្ឋានបាលាំ ទីក្រុងញូវដែល្លី នៅថ្ងៃទី១៣ ខែសីហា ឆ្នាំ១៩៥៨ (លើកទី១នៅខែមីនា ឆ្នាំ១៩៥៥) ។

ដោយឡែករូបខាងឆ្វេងខាងក្រោម ដែលបានថតចេញពីវីដេអូទី២នៅលើបណ្ដាញយូធូបបង្ហាញពីដំណើរទស្សនកិច្ចផ្លូវការរបស់សម្ដេចព្រះនរោត្តម សីហនុ ទៅកាន់ប្រទេសឥណ្ឌាម្ដងទៀត នៅថ្ងៃទី២៥ ខែមករា ឆ្នាំ១៩៦៣ ។ ក្នុងរូបនេះបង្ហាញថាមានព្រះសង្ឃបួនអង្គ បាននិមន្តទៅទទួលសម្ដេចសីហនុ នៅអាកាសយានដ្ឋានបាលាំ ទីក្រុងញូវដែល្លី ។ ពីរអង្គខាងស្ដាំដៃបង្អស់មើលពុំស្គាល់ទេ តែពីរអង្គផ្សេងទៀតគឺច្បាស់ជាព្រះវីរៈធម្មវរៈ មហាថេរ (បែល ឡុង) និងបន្ទាប់កណ្ដាលគឺ មហា វ៉ា យ៉ាវ ។ យើងមានរូបថតគុណភាពច្បាស់ល្អមួយផ្សេងទៀតដែលមិនបានបង្ហាញក្នុងទីនេះ ដែលអាចបញ្ជាក់ថាពីរអង្គនេះគឺព្រះវីរៈធម្មវរៈ មហាថេរ និងមហា វ៉ា យ៉ាវ ពិតប្រាកដមែន ។

ដូច្នេះ បើក្នុងរូបថតខាងលើនេះពិតជាមហា វ៉ា យ៉ាវ ពិតមែន មានន័យថា ព្រះអង្គធ្លាប់បានស្គាល់និងមានការប្រាស្រ័យទាក់ទងជាមួយនឹង បណ្ឌិត ប៊ី.អ័រ. អម្ពេឌករ ដែលជាអ្នកនយោបាយកំពូលរបស់ឥណ្ឌា ជាបិតារដ្ឋធម្មនុញ្ញឥណ្ឌា និងជាស្ថាបនិកពុទ្ធសាសនានវយានឥណ្ឌាសម្រាប់ក្រុមប្រជាជនទលិតក្រីក្ររងការរើសអើងពីសង្គមឥណ្ឌា ។ ម្យ៉ាងទៀត រូបភាពខាងលើនេះក៏បានបង្ហាញពីសកម្មភាពរបស់មហា វ៉ា យ៉ាវ ជាមួយសម្ដេចសីហនុ រាល់ពេលដែលព្រះអង្គយាងទៅកាន់ប្រទេសឥណ្ឌា ។

សំណង់បែកបាក់នៃសាកលវិទ្យាល័យនាលន្ទាបុរាណ, ទីក្រុងរាជគ្រឹះ រដ្ឋពិហារ ។ រូបភាព៖ លោកវិទូ

បញ្ចប់ថ្នាក់បណ្ឌិតពីមហាវិទ្យាល័យនាលន្ទា និងការគង់នៅជាយដែនថៃ-ខ្មែរ

កាលនៅនាលន្ទា ព្រះមហាឃោសានន្ទមិនត្រឹមតែល្បីល្បាញ ក្នុងចំណោមបញ្ញវន្តអ្នកសិក្សា មកពីបណ្ដាប្រទេសផ្សេងៗប៉ុណ្ណោះនោះទេ ព្រះអង្គតែងតែជាទីគោរពសក្ការៈរបស់មហាជនអ្នកស្រុកអ្នកភូមិនៅនោះផងដែរ ។ យោងតាមសង្ឃដីការបស់ភិក្ខុ ឡុច សុវណ្ណា សមណនិស្សិតខ្មែរនៅនាលន្ទាបច្ចុប្បន្ន ដែលបានផ្ដល់បទសម្ភាសន៍ជាមួយលោកសាស្ត្រាចារ្យ ចន ម៉ារស្តុន អំពីសម្ដេចព្រះមហាឃោសានន្ទ បានឲ្យដឹងថា៖

«ព្រះអង្គអាចនិយាយភាសាហិណ្ឌីបានយ៉ាងស្ទាត់ជំនាញ ហើយគោលបំណងចម្បងរបស់ព្រះអង្គគឺដើម្បីផ្សព្វផ្សាយព្រះពុទ្ធសាសនាដល់មហាជន ។ ព្រះអង្គមានភាពជិតស្និទ្ធជាមួយប្រជាជនសាមញ្ញ កសិករ ពលករ និងកម្មករ នៅតំបន់នាលន្ទា, ហើយពួកជនទាំងនេះក៏គោរពស្រឡាញ់ និងមានសទ្ធាជ្រះថ្លាចំពោះព្រះអង្គខ្លាំងណាស់ដែរ ។»

ព្រះតេជគុណ ឡុច សុវណ្ណា មានសង្ឃដីកាបន្ថែមទៀតថា «ក្នុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៩៦០ និង១៩៧០ ព្រះអង្គពិតជាមានភាពល្បីល្បាញ មិនត្រឹមតែក្នុងចំណោមហសគមន៍បញ្ញវន្តអ្នកសិក្សានៃនាលន្ទាប៉ុណ្ណោះទេ ថែមទាំងក្នុងចំណោមប្រជាជនក្រីក្រក្នុងតំបន់ផងដែរ» ។ (២)

ក្រោយពីចំណាយពេលអស់ ១៤ ឆ្នាំ នៅប្រទេសឥណ្ឌា មហា វ៉ា យ៉ាវ បានបញ្ចប់ថ្នាក់បណ្ឌិតផ្នែកទស្សនវិជ្ជាពុទ្ធសាសនា ពីសាកលវិទ្យាល័យនវនាលន្ទា ក្នុងឆ្នាំ ១៩៦៩ ហើយទទួលនាមថា «ព្រះមហាឃោសានន្ទ» ។ ប៉ុន្ដែយើងមិនឃើញមានឯកសារណា និយាយអំពីប្រធានបទសារណាថ្នាក់បណ្ឌិតរបស់ព្រះអង្គទេ តែមានប្រភពខ្លះសន្និដ្ឋានថា សារណារបស់ព្រះអង្គទំនងជាអាចបាត់បង់ កំឡុងពេលព្រះអង្គធ្វើធុតង្គនៅតាមព្រះដែនថៃ-ខ្មែរ ។

ក្រោយពីបញ្ចប់ការសិក្សាវិជ្ជាជាន់ខ្ពស់ទស្សនវិជ្ជាពុទ្ធសាសនាដោយបរិបូរណ៍ និងទទួលបានបទពិសោធន៍និងទ្រឹស្តីសន្តិភាពនិយម ព្រះមហាឃោសានន្ទបាននិមន្តចាកចេញពីប្រទេសឥណ្ឌា ទៅសិក្សាវិបស្សនាធុរៈនៅខេត្តនរស្រីធម្មរាជ ប្រទេសថៃ (៣) ។ ខណៈពេលនោះប្រទេសកម្ពុជាកំពុងធ្លាក់ចូលក្នុងភ្លើងសង្គ្រាមស៊ីវិល (១៩៧០-៧៥) និងបន្ទាប់មករបបប្រល័យពូជសាសន៍ខ្មែរក្រហមយ៉ាងខ្លោចផ្សារ (១៩៧៥-៧៩) ។

នៅអាស្រមវិបស្សនាជាយដែនថៃ-ខ្មែរ ព្រះមហាឃោសានន្ទមានព្រះទ័យក្ដុកក្ដួលយ៉ាងខ្លាំងចំពោះសោកនាដកម្មនៅកម្ពុជា ។ មានពេលខ្លះគេបានឃើញ «ព្រះមហាឃោសានន្ទមានទឹកមុខពោរពេញដោយទុក្ខព្រួយ និងក្រៀមក្រំគួរឲ្យណិត» ។ ពេលដែលព្រះមហាឃោសានន្ទបានទទួលដំណឹងថា គ្រួសារញាតិញោមបងប្អូនរបស់ព្រះអង្គត្រូវបានគេសម្លាប់យ៉ាងអយុត្តិធម៌ «ព្រះអង្គសម្រក់ទឹកភ្នែក ហើយថេរដីការរាល់ៗថ្ងៃថា ខ្ញុំមិនអាចបញ្ឈប់ការស្រក់ទឹកភ្នែកបានទេ» ។ នេះជាព្រះទ័យអាណិតអាសូរដល់ជនរួមជាតិរបស់ព្រះអង្គ ។

ក្រោយកងទ័ពវៀតណាមបានផ្ដួលរម្លំរបបខ្មែរក្រហមក្នុងឆ្នាំ ១៩៧៩ សង្គ្រាមរវាងកងទ័ពវៀតណាម និងចលនាខ្មែរអ្នកតស៊ូនៅជាយដែនថៃ បានអូសបន្លាយជាងមួយទសវត្សរ៍ទៀត ដែលបានធ្វើឲ្យប្រជាជនខ្មែររងទុក្ខវេទនាឥតគណនា ។

ក្នុងដើមទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៩៩០ ព្រះមហាឃោសានន្ទបានធ្វើធម្មយាត្រាដើម្បីសន្តិភាព ដោយព្រះអង្គត្រូវឆ្លងកាត់សមរភូមិយោធាពិតៗ ប្រថុយជីវិតដើរកាត់ចំការមីន ធ្វើពលីកម្មដើម្បីជាតិខ្មែរនិងការកសាងព្រះពុទ្ធសាសនាឡើងវិញ ដែលជាដួងព្រលឹងជាតិ ។ មិនតែប៉ុណ្ណោះព្រះអង្គធ្លាប់បាននិមន្តធ្វើជាសក្ខីកម្មជាមួយព្រះសង្ឃជាន់ខ្ពស់ដទៃទៀត ក្នុងការចរចាដើម្បីការផ្សះផ្សាជាតិរវាងភាគីខ្មែរទាំងបួនពួក រហូតដល់សម្រេចជាកិច្ចព្រមព្រាងសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីស ១៩៩១ ។ ព្រះអង្គបានផ្សព្វផ្សាយធម៌អហិង្សានៅទូទាំងពិភពលោក ។

ដោយសារវីរភាពនិងពលីកម្មដ៏ធំធេងនេះ ក្នុងឆ្នាំ១៩៩២ សម្ដេចព្រះនរោត្តម សីហនុ ទ្រង់បានថ្វាយប្រគេនព្រះឋានៈពីព្រះគ្រូ មហោឃោសានន្ទ ជា សម្ដេចព្រះមហាឃោសានន្ទ នៃកម្ពុជា ។ ក្នុងឆ្នាំ១៩៩៧ សម្តេចព្រះមហាឃោសានន្ទ បានទទួលពានរង្វាន់សន្តិភាពពីមូលនិធិ នីវ៉ាណូ នៅទីក្រុងតូក្យូ ប្រទេសជប៉ុន ។

សម្ដេចព្រះមហាឃោសានន្ទបានសុគតទៅហើយក៏ពិតមែន (ខែមីនា ឆ្នាំ២០០៧ នៅសហរដ្ឋអាម៉េរិក ក្នុងព្រះជន្មាយុ ៨២ ឆ្នាំ) តែកេរ្តិ៍ឈ្មោះនិងកេរដំណែលរបស់ព្រះអង្គតាំងនៅជាអមតៈ ជាគំរូល្អដល់បច្ឆាសមណៈទាំងឡាយ ។ កម្មវិធីដំណើរធម្មយាត្រាដើម្បីសន្តិភាពនិងអហិង្សារបស់ព្រះអង្គ ត្រូវបានគេទទួលស្គាល់ទូទាំងពិភពលោក ។ ដំណើរធម្មយាត្រានេះ និងធម្មទេសនាសន្ដិភាពរបស់ព្រះអង្គត្រូវបានគេយកទៅសិក្សាយ៉ាងទូលំទូលាយ ជាពិេសសក្នុងកម្មវិធីសិក្សាស្រាវជ្រាវផ្នែកព្រះពុទ្ធសាសនាផ្សារភ្ជាប់សង្គម និងតួនាទីសាសនាក្នុងដំណោះស្រាយវិបត្តិអន្តរជាតិជាដើម ។

សូមបញ្ជាក់ថា ការសើរើរឿងវ៉ាវនេះគ្រាន់តែជាការបង្ហាញពីប្រវត្តិខ្លះ ដែលមិនទាន់ឃើញមានប្រភពច្បាស់លាស់ ដែលអាចជាពន្លឺបន្ថែម សម្រាប់អ្នកសរសេរឬសិក្សាអំពីប្រវត្តិរបស់ព្រះអង្គក្រោយៗទៀតផ្តោតលើបញ្ហានេះ ។ សម្ដេចព្រះមហាឃោសានន្ទផ្ទាល់ត្រូវបានគេមើលឃើញថា ព្រះអង្គពុំសូវជាមានព្រះថេរដីកាអំពីរឿងរ៉ាវផ្ទាល់ខ្លួនរបស់ព្រះអង្គប៉ុន្មានទេ ។ ដូច្នេះអ្នកសិក្សាត្រូវតាមដាននិងសិក្សាដោយផ្ទាល់ អំពីសកម្មភាពរបស់ព្រះអង្គ ក្នុងសម័យទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៩៩០រហូតមក ។

សម្រាប់ប្រវត្តិរបស់ព្រះអង្គកាលសិក្សានៅប្រទេសឥណ្ឌា យើងឃើញមានបុគ្គលពីររូបអាចផ្តល់ព័ត៌មានបានច្រើនគឺ លោកសាស្ត្រាចារ្យ មាស ចន មិត្តរូមជំនាន់ សព្វថ្ងៃរស់នៅសហរដ្ឋអាម៉េរិក និងព្រឹទ្ធាចារ្យ កែវ ប៉ាម៉ា ជាអតីតសមណនិស្សិតអាហាររូបករណ៍សមាគមមិត្តពុទ្ធិកវិទ្យាល័យដែរក្នុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៩៦០ សព្វថ្ងៃរស់នៅប្រទេសឥណ្ឌា ។ តាមរយៈសំណេរនេះ ខ្ញុំសង្ឃឹមថានឹងមានការបកស្រាយបន្ថែមអំពីចំណុចខាងលើ និងព័ត៌មានបញ្ជាក់បន្ថែមទៅលើការបកស្រាយខាងលើនេះ អំពីសម្នាក់កវីអត្ថកោវិទអ្នកប្រាជ្ញបញ្ញវន្តគ្រប់មជ្ឈដ្ឋាន ៕

លេខយោង៖

(១) មហាព្រះគ្រូទាំង ៤ អង្គនោះគឺ រួមមានព្រះតេជព្រះគុណ ធិច ញ៉ាត ថាញ់ របស់វៀតណាម ព្រះតេជព្រះគុណ សុង សាន របស់កូរ៉េខាងត្បូង សម្ដេច តេនហ្ស៊ីន កាត្សូ ជាសម្ដេចសង្ឃ ដាឡៃ ឡាម៉ា ទី១៤ របស់ទីបេត៍ រួមទាំងសម្ដេចព្រះមហាឃោសានន្ទផងត្រូវជាបួនអង្គ ។ 

(២) "The Early Life of a Cambodian Engaged Buddhist: Maha Ghosananda in India and Thailand" by Dr. John Marston, 24 August 2020. YouTube, URL: https://youtu.be/EWtOZXhHBh8.
(៣) នៅក្នុងសៀវភៅពុទ្ធសាសនាខ្មែររបស់ លោក អៀន ហារីស (២០០៥: ២០៧) បានសរសេរថា ព្រះមហាឃោសានន្ទបាននិមន្តទៅគង់នៅប្រទេសថៃក្នុងឆ្នាំ១៩៦៥ មិនមែនឆ្នាំ១៩៦៩ទេ ហើយបានលើកឡើងថាព្រះអង្គទៅឥណ្ឌាដើម្បីរៀនយកថ្នាក់បណ្ឌិត និងមិនបាននិយាយដល់ថ្នាក់បរិញ្ញាបត្រ និងអនុបណ្ឌិតផងទេ ។ ត្រង់នេះយើងពុំមានឯកសារបញ្ជាក់ច្បាស់លាស់ទេ ប៉ុន្តែតាមស្មាននៅស្រុកខ្មែរយើង ពុទ្ធិកមហាវិទ្យាល័យព្រះសីហនុរាជទើបតែបានបង្កើតនៅខែកក្កដា ឆ្នាំ១៩៥៥ ទេ មួយឆ្នាំក្រោយកម្ពុជាបានឯករាជ្យ ។ ដូច្នេះថ្នាក់បរិញ្ញាបត្រ និងអនុបណ្ឌិត ប្រហែលមិនទាន់ដំណើរការនៅឡើយទេនាពេលមុននោះ ។

© រក្សាសិទ្ធិដោយលោកវិទូ